Çeyiz yardımı, cenaze ödeneği gibi haklar ise beş yıl içinde alınmadığı takdirde düşüyor. Dul ve yetim aylığı alma hakkı bulunmayan kişiler ise sigortalı kişinin eksik aldığı aylık ve gelirleri, iki yıl içinde talep edebiliyor.
SSK ve Bağ-Kur kapsamındaki sigortalılar ile ilk defa 1 Ekim 2008 tarihinden sonra 4/c kapsamında kamuda çalışmaya başlayanlara iş kazası, meslek hastalığı, vazife malüllüğü ve ölüm hallerinde bağlanması gereken gelir ve aylıkların, hakkın kazanıldığı tarihten itibaren beş yıl içinde kullanılmayan kısmı zaman aşımına uğruyor. SGK'ya müracaatta bulunmamanın haklı bir nedene dayandığını ispatlayanlar hakkında ise beş yıllık zaman aşımı uygulanmıyor.
İş kazası ve meslek hastalığı ile ölüm sigortasından kazanılan diğer haklar ise hakkın doğduğu tarihten itibaren beş yıl içinde istenmezse düşüyor.
Habertürk'ten Ahmet Kıvanç'ın haberine göre, gelir ve aylıkların ödenmesinde beş yıllık zaman aşımı uygulamasında, talep tarihinden geriye doğru gidilerek 5 yıla kadarki bölüm ödeniyor, 5 yılı aşan süreye ilişkin gelir ve aylıklar ise ödenmiyor. Örneğin, 30 Ocak 2011 tarihinde ölen sigortalının hak sahibi kızı, aynı tarihten itibaren alma hakkı bulunduğu halde 30 Ocak 2018 tarihinde SGK'ya yetim aylığı bağlanması talebinde bulunmuşsa, geriye doğru beş yılın parasını alabilir ancak iki yılın parasını alamaz. Fakat, bu kişi iki yıldır ağır hasta olduğunu veya başka bir kısıtlılığının bulunduğunu belgelerse, yedi yılın tamamının parasını da alabilir.
HAKKIN KAZANILDIĞI TARİH ÖNEMLİ
Eski SSK ve BAĞ-KUR kanunlarında beş yıllık zaman aşımının başlangıç tarihi konusunda farklı uygulamalar bulunuyordu. SSK'da "hakkın doğduğu tarih", BAĞ-KUR'da ise "ölüm tarihi" dikkate alınıyordu. Yeni yasada, herkes için hakkın doğduğu tarihten itibaren beş yıllık zaman aşımı söz konusu. Örneğin, 2010'da babası ölen bir kadın 1 Ocak 2014 tarihinde eşinden boşanmışsa, yetim aylığı için 5 yıllık zaman aşımı süresi babanın ölüm tarihinden değil, boşanma tarihinden başlıyor.
İŞ KAZASINDA BEŞ YILLIK ZAMAN AŞIMI NE ZAMAN BAŞLAR?
İş kazaları ve meslek hastalıklarında zaman aşımı tespitlerinde, sürekli iş göremezlik gelirinin başlangıç tarihi esas alınıyor. Meslekte kazanma gücünün en az yüzde 10 oranında kaybedilmiş olduğuna ilişkin sağlık kurulu raporunun alındığı tarih, zaman aşımı açısından başlangıç kabul ediliyor.
Bazı durumlarda iş kazası ve meslekte kazanma gücü kaybı oranı dava konusu olabiliyor. Dava açılması halinde gelirin ödenmesine, mahkeme kararını izleyen ay başından itibaren başlanıyor.
Zaman aşımı süresinin başlangıcı ile ilgili bir başka ayrıntı da şu. Örneğin, kamuda ilk defa çalışmaya 2008 Ekim ayından sonra başlayan bir kişi emekli iken ölürse, zaman aşımı süresi, ölüm tarihini izleyen ayın 1'i olarak kabul ediliyor. Aynı kişi emekli iken değil de çalışırken ölürse, ölüm tarihini izleyen ayın 15'inden itibaren 5 yıllık zaman aşımı süresi işliyor.
Benzer şekilde SSK (4/a) ve BAĞ-KUR (4/b) statüsünde çalışanlar örneğin 1 Ocak'ta öldüyse, bunlar için ölüm aylığı 1 Şubat'tan itibaren bağlanıyor, zaman aşımı süresi de 1 Şubat'tan başlatılıyor.
MİRASÇILAR AÇISINDAN ZAMAN AŞIMI 2 YIL
Sigortalı veya hak sahiplerinin zamanında eksik aylık aldıklarının bu kişilerin ölümünden sonra tespit edilmesi durumunda, mirasçılar söz konusu paraları alabiliyor. Ancak, bu durumda zaman aşımı süresi 5 yıl değil, 2 yıl olarak uygulanıyor.
Gaiplik olayının söz konusu olduğu durumlarda ise zaman aşımı süreleri mahkeme kararının kesinleştiği tarihte başlıyor. Örneğin, 4/a'lı olarak çalışırken 1 Mart 2010 tarihinden itibaren kendisinden haber alınamayan kişiyle ilgili mahkemenin gaiplik kararı 1 Mart 2018 tarihinde çıkmışsa, hak sahibi eşi ve çocuklarına 1 Nisan 2010 tarihinden itibaren aylık bağlanır.
HAK DÜŞÜRÜCÜ SÜRELERE DİKKAT
SGK'dan yapılan bazı ödemelerde ise hak düşürücü süre uygulanıyor. Geçici iş göremezlik ödeneği, evlenme ve cenaze ödenekleri ile ölüm toptan ödemeleri bu grupta yer alıyor. Söz konusu haklar, beş yıl içinde istenilmezse bir daha ödenmiyor.
SOSYAL GÜVENLİKTE ZAMAN AŞIMI VE HAK DÜŞÜRÜCÜ SÜRELER
Bağlanacak gelir ve aylıklar: Gelir/aylığa hak kazanılan tarihten itibaren beş yıl geçmişse, talep tarihinden geriye doğru beş yıllık süreye ilişkin gelir/aylıklar ödenir, beş yılı aşan tutarlar ödenmez.
Bağlanmış gelir ve aylıklar: Bağlanmış gelir ve aylıklar için zaman aşımı veya hak düşürücü süre bulunmuyor. Bağlanmış gelir ve aylığı zamanında almamış olanlara, talep halinde ödeme yapılıyor.
Ölüm toptan ödemesi: Ölen sigortalının yeterli prim günü yoksa hak sahipleri, yatırılmış primleri toptan alabilir. Ölüm tarihi ile toptan ödeme talep tarihi arasında beş yıllık süre geçmiş ise ödeme yapılmaz. Toptan ödeme talebinin, beş yıl içinde yapılması gerekir.
Evlenme ödeneği: Ölüm aylığı almakta olanlara yapılan ve halk arasında çeyiz yardımı olarak adlandırılan 24 aylık tutarındaki evlenme ödeneğinin, evlendikten sonra beş yıl içinde talep edilmemesi halinde hak kaybolur.
Cenaze ödeneği: Ölen sigortalıların hak sahiplerine verilmekte olan cenaze ödeneğinin ölüm tarihinden itibaren beş yıl içinde alınmaması halinde hak düşer.
Ahmet Kıvanç
