Buna örnek olarak,sonraları tümüyle psikiyatrik hastalık kabul edilen şizofreni'nin "erken bunama(demans prekoks)" olarak adlandırıldığını hatırlatalım.
Psikiyatri'nin en büyük isismlerinden birisi olarak kabul edilen Sigmund Freud'un aslında nöropsikiyatr olduğunu ve beyinle ilgili kitaplar yazdığını kaçmız hatırlıyor? Ancak daha sonra özellikle Amerika'daki gelişmelerin etkisiyle psikiyatri ve nöroloji ayrıldı ve bir çok hastalık rasaında psikiyatrik hastalıklar da daha çok "fonksiyonel" kabul edilmeye başlandı.
Günümüzde beynin görüntüsel,metabolik ve işlevsel açılardan eskiye oranla çok daha incelikli araştırılmaya başlanması, davranışlar ve beyin arasındaki köprünün daha açık biçimde yeniden kurulması ve psikiyatrik hastalarda beyin etkilenmesinin gösterilmeye başlanmasıyla eski soru yeniden sorulmaya başlanmıştır; "psikiyatrik denilen hastalıklar ne tür beyin hastalıklarıdır?" Majör psikiyatrik hastalıklar denilen hastalıklardaki (depresyon, şizofreni, Bipolar hastalık,OKB vs) beyin etkilenmesi nasıldır?
Bu tür hastalıkların sadece organik olmadıklarını,bunların oluşmasında çevre faktörünün rolü bulunduğunu da unutmadan soruya yanıt vermeye çalışalım;
1. Psikiyatrik hastalıklar öncelikle nörokimyasal hastalıklardır.
Yani bu hastalıklarda beynin içerdiği bazı önemli kimyasal (transmitter deniliyor) maddelerde ciddi dengesizlikler oluşmaktadır. Örneğin, depresyonda serotonin azlığı ve şizofrenide dopamin fazlalığı gibi.Nitekim tedavilerinde bu kimyasal eksiklik ya da fazlalık gözetilerek ilaç verilmekte ve bunlar başarılı olmaktadır.Yani psikiyatrik hastalıkların ilaç tedavisi nöropsikofarmakolojik yaklaşımla yapılmaktadır.
2. Psikiyatrik hastalıklar nöroanatomik hastalıklardır.
Bütün majör psikiyatrik hastalıklarda beyin dokusuyla ilgili önemli değişikliklerin olduğu gösterilmektedir.Örneğin,şizofrenide frontal lob atrofisi,depresyonda beynin kayıt bölgesi olan hipokampusta atrofi,bipolar hastalıkta temporal lob atrofisi gibi.Son görüntüleme tetkikleriyle bu paternler açık biçinmde gösterilmektedir.Bu bakımda majör psikiyatrik hastalıkların önemli beyin hastalılarından hiçbir farkları yoktur.Sadece belirtileri ve beyinde etkilenen bölgeler değişebilmektedir.Örneğin,Parkinson hastalığında beyindeki bazı çekirdekler etkilenirken,OKB'de de başka çekirdekler etkilenmektedir.Örneğin,frontotemporal demansta frontal ve temporal loblar erirken,şizofrenide daha çok ön lob atrofiye gitmektedir.Hastalıklar ilerledikçe bu etkiler daha da açık biçimde gözlenebilmektedir.
3. Majör psikiyatrik hastalıklarda demansa daha fazla raslanmaktadır.
Yapılabn araştırmalarda yaşam boyu depresyon fazlalığı ve birikimiyle Alzheimer hastalığının erken gelişimi arasında bir bağ bulunmuştur.Yine gençliklerinden itibaren şizofreni,bipolar hastalık gibi hastalıkları olanlarda 40-50 yaşlarından itibaren bu kez diğer bir demans grubunun sıklığı artmaktadır.Bu da Frontotemporal Lob Demansıdır.
4. Majör psikiyatrik hastalıklara ve demanslara aynı aileler içinde daha fazla raslanmaktadır.
Son yıllarda gördüğümüz demans hastalarının yakın aile fertleri arasında psikiyatrik hastalık sıklı ile,arkadaşlarımızın takip ederek bizden konsültasyon istediği psikiyatrik hastaların yakın aile fertleri arasında demans sıklığı dikkat çekicidir.Bu da her iki hastalık grubunda genetik etken yakınlığının söz konusu olabileceğidir.
5. Demans ilaçlarıyla psikiyatrik hastalıkların ilaçları birbirlerinin etkilerini arttırmaktadır.
Psikiyatrik hastalıklarda(örneğin depresyonda ve şizofrenide)görülen bilişsel yetersizliklerle demans hastalarında görülen davranışsal bozuklukların tedavisinin yolu ortaktır.Her iki ilaç grubu da her iki durum için verilmektedir.Örneğin Alzheimer hastalığı için verilen bir ilaç depresyonun unutkanlığına iyi gelmekte,demanslıların davranış bozukluklarına da psikiyatrik ilaçlar iyi gelmektedir.
6. Psikiyatrik hastalıklar erken beyin hastalıklarıdır.
Bütün bu ilişkilerden çıkan sonuç,psikiyatrik hastalıkların beyinle ilişkili olduğu ve majör psikiyatrik hastalıkların ilerde demans gelişimi için risk oluşturduğudur. Daha da ötesi,kronik depresyonun ilerdeki Alzheimer için şŞizofreni ve bipolar hastalğınsa ilerdeki frontotemporal demans için risk oluşturduğu söylenebilir. Yandaki örnekte psikiyatrik hastalık tanısı aldığı halde frontotemporal lob atrofisi ve demansı olan olguya ait örnek görülmektedir. (Büyütmek için fotoğrafa tıklayınız)
Ne Yapılmalı?
1. Psikiyatrik hastalar potansiyel beyin hastası olarak ele alınmalı.Psiikiyatrik inceleme yeterli görülmemeli,nöropsikolojik testler ve en azından MR yapılmalı ve psikiyatri ve nörolojinin ortak konsültasyon ortamında değerlendirilmeli.
2. Hasta ve yakınlarıyla çıkan sonuçlar paylaşılmalı,varsa beyin etkilenmesi konusunda bilgi verilmeli.
3. Psikiyatrik hastaların tedavilerine mutlaka beyin metabolizmasıyla ilgili uyarıcı-düzenleyiciler verilmeli.
4. 50 yaşın üzerindeki yeni ortaya çıkan her psikiyatrik tablo mutlaka demans olasılığı açısından sorgulanmalı.
Prof. Dr. Oğuz Tanrıdağ
