Yaşamın daha sonraki dönemlerinde maruz kalınan çevresel etmenler beyin hasarını artırarak şizofreninin ilk belirtilerini tetikleyebilir. Bebeklerde oksijen eksikliğine yol açan zor bir doğum veya hamilelik sırasında viral enfeksiyon gibi komplikasyonlar şizofreni gelişmesi riskini artırabilir. Diğer çevresel etmenler, örneğin taşınma, iş kaybı gibi stresler veya madde kullanımı, şizofreninin ilk belirtilerini tetikleyebilir. International Hospital Psikiyatri Uzmanı Dr. Ali Ayas hastalık hakkındaki sorularımızı yanıtlamaya devam ediyor;
Hastalığın tedavisi nasıl yapılıyor?
- Şizofreniyi tedavi etmek için kullanılan ilaçlara antipsikotikler denir. Çoğu vakada belirtileri başarıyla kontrol altına alırlar.
- Ancak size en iyi gelen ilacı buluncaya kadar birden fazla ilaç denemek gerekebilir.
- Belirtilerin tedaviye cevap vermesinin başlaması 10-14 güne kadar sürebilir. Belirtiler yatıştıktan sonra bile tekrar riskini azaltmak için genellikle ilaçları almaya devam etmek gerekecektir.
- Antipsikotikler beyindeki bazı kimyasalların yani nörotransmitterlerin etkilerini engelleyerek işe yarar. Bu durum bu kimyasallardan fazla salınmasının oluşturduğu etkileri azaltır.
- Bu kimyasallar arasındaki dengenin tekrar ayarlanmasının şizofreni tedavisinde bir rolü olduğu düşünülmektedir.
- Şizofrenide tedavinin amaçları alevlenme dönemlerini önlemek, erken farkedip ayaktan tedavi etmek ve alevlenme dönemi yatıştıktan sonra hastalığa bağlı yetiyitimini en aza indirmektir. Ayrıca hastanın sorunlarla başa çıkma kapasitesini artırmakta tedavi amaçlarındandır.
- Ayrıca elektrokonvulzif tedavi (ekt, şok) ve bireysel psikoterapiler, grup terapileri de şizofreni tedavisinde kullanılmaktadır.
Tedavide kullanılan yeni İlaçların etkinliği ve başarısı nedir?
Geleneksel veya tipik antipsikotikler pozitif (hezeyan, halüsinasyon, davranış sorunları vb) belirtileri azaltmakta etkilidir ama negatif( donukluk, içe çekilme, motivasyon kaybı vb) belirtileri kontrol altına almakta daha az etkilidir. Daha yeni (yani atipitik) antipsikotikler, pozitif belirtileri kontrol altına alırken negatif ve bilişsel belirtilerde de düzelme sağlarlar. Ayrıca tipik antipsikotiklere göre yan etkileri farklıdır.
Bu hastalık ömür boyu sürer mi?
Şizofreni belirtileri kişiden kişiye değişir. Hastaların küçük bir grubu, tek şizofreni atağından sonra tamamen iyileşebilir. Ancak şizofrenisi olan kişilerin çoğunda şu durum görülür:
Hastaların üçte ikisinde ilk ataktan sonraki iyileşme döneminin ardından bulgu ve belirtiler tekrar ortaya çıkar; yani hastalık nüks eder. Bazı kişilerde belirtiler bir süre çok azalır veya hiç kalmaz, sonrasında belirtileri kötüleşebilir. Bazılarında ise belirtiler yaşamları boyunca sürer.
Eksik yönlerini doğrudan eleştirmeyin
Ailenin daha sakin ve telaşsız davranabildiği durumlarda hasta kendini daha rahat hisseder. Bu nedenle aşağıdaki öneriler sizin de, hastanızın da hayatını kolaşlaştırabilir.
- Eksik gördüğünüz şeyleri doğrudan eleştirmeyin
- Endişelerini anlayışla karşılayın
- Yapmak istemediği şeyler konusunda zorlamayın.
- Sorgulayıcı olmayın! Ne düşünüyorsun' 'Niye böyle yapıyorsun' gibi sorular sormayın.
- Günlük yaşamadaki olaylardan söz etmeyi deneyin.
- Neler yapmak istediğini konuşun.
- Öncelikle temizlik, giyim ve düzenli yemek konusunda teşvik edin.
- Düzenli bir şekilde uyumak; belli saatlerde yatıp belli saatlerde kalkmakla ilgili de teşvikler olabilir.
- Ev işlerinde sorumluluk verin.
- Sosyal ortamlara katılmaya teşvik edin, ancak zorlamayın, eve bir arkadaşını yemeğe çağırmak uygun olabilirken düğüne gitmesi sıkıntı verebilir.
- Şehir dışında piknik, yürüyüş, araba gezintisi yapmak iyi gelebilir.
- Onun dışarda diğer insanlarla iletişim içinde olmasına izin verin.
Şizofreni hastaları sağlıklı insanların psikolojisine kavuşabilir mi?
- Şizofreni bir insanın hissetme, bağlantıya geçme, davranma yeteneklerine zarar vermesine rağmen genellikle hastanın temel doğasına zarar vermez. Önceden sevilen ya da sevilmeyen şeyler değişmez.
- Hasta yakını olarak yanlış umutlardan kaçınmalıyız, gerçekdışı beklentilerin hem bize hem hastamıza zararı olur.
- Hastaneden yeni çıkmış birine basit ev işleri ağır gelebilir, fakat bu kendine ait işleri yapamayak demek değildir.
- Okul veya işe
devam konusunda üzerinde bir baskı hissetmezse bunları yapmak hasta için daha kolay olacaktır. Aceleci davranmamak sabırlı olmak temel yaklaşım olmalıdır.
- Kendi bakımı ve sahip oldukları şeyler için sorumluluk almaya cesaretlendirilmelidir.
Hasta olan yakınlarının üstüne duygusal olarak fazla düşen ailelerde hastalığın alevlenme olasılığı daha yüksek bulunmuştur.
Hasta yakınları nasıl davranmalı?
- Hastalığa bağlı olarak kişi ailesine karşı tavır alabilir. Ailenin işlerine karışmasını istemeyebilir, ilgiyi reddedebilir. Kabullenici, suçlamayan, sevecen bir iletişimle ve tedavinin devam etmesiyle genellikle hastayla iletişim düzelir.
- Şizofrenide zeka etkilenmediği ve hastalar genelde birçok konuda gayet normal davrandıkları için ailelerin hastalığı kabullenmesi zaman alır.
- Yine ailenin kendisini suçlaması veya suçlanacağı endişesi de tedavi ekibiyle iş birliğini azaltmaktadır. Halbuki hastalıkta tetikleyici nedenler etkili olsa da biyolojik yatkınlık da önemlidir.
- Aile hastalık hakkında ne kadar bilgi sahibi olur ve hastanın doktoru ve tedavi ekibi ile görüşüp tedavisini takip ederse hastanın iyileşmesi de o kadar hızlı ilerler.
Anlayışlı ve sevecen olmalı
- Hastanın öz bakım, temizlik başta olmak üzere günlük işlerde küçük sorumluluklar almasını özendirici, sevecen, paylaşımcı bir tavır alınması ile birçok şizofreni hastası hızla iyileşmektedir.
- Uyuşturucudan, alkol ve sigaradan uzak durması önemlidir. Alternatif arkadaş ortamı bağımlılıklardan uzaklaştırır.
- Hastanızın yaşantısında belirli bir düzen oluşturmasına yardımcı olun. Şizofrenili hastalarda çözüm üretmede zorluklar görülmektedir. Buna yol açan bilişsel bozukluk da plan yapma, çalışma, okuma ve iletişim bozukluklarına yol açmaktadır.
Dr. Ali AYAS
