Okan Güray Bülbül
Engelli çocuğu bulunan annelerin çalıştığı her bir yıl 360 gün olarak değil 450 gün gibi değerlendiriliyor.
Diğer yandan bir yıl çalışmaları karşılığında emekli olmaları gereken yaştan 90 gün yani 3 ay düşülüyor.
YAZI dizimizin 2. gününde, engelli aylığı ve engellilere sağlanan diğer haklarla ilgili bilinmesi gereken 10 hususa açıklık getirmeye çalışacağız.
1. Tüm engellilere engelli aylığı bağlanabiliyor mu?
Engelli aylığının bağlanması için gerekli ilk şart sağlık kurulu raporu. Sağlık kurulu raporuyla en az yüzde 40 oranında engelli olduğu tespit edilenlere engelli aylığı bağlanabiliyor. Fakat engelli aylığı alabilmek için engelli olmak yetmiyor. Bunun dışında; ¥ 18 yaşını geçmiş, ¥ Talebine rağmen İŞKUR tarafından işe yerleştirilememiş, ¥ Yaşadığı hane içerisindeki kişi başına düşen gelir muhtaçlık sınırının altında olan, ¥ SGK'dan her ne ad altında olursa olsun gelir veya aylık almayan, ¥ Uzun vadeli sigorta kolları açısından zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek bir işte çalışmayan, ¥ Nafaka bağlanmamış ve bağlanması mümkün olmayan, ¥ Herhangi bir sürekli geliri olmayan engellilere engelli aylığı bağlanabiliyor.
YETİM AYLIĞINDA İSTİSNA VAR
2. Çalışan engelliye aylık bağlanmıyor mu?
Engellilerin engelli aylığı alabilmesi için uzun vadeli sigorta kolları açısından sigortalı olmayı gerektirecek bir işte çalışmıyor olma şartı var. İşsizlik sigortasından maaş, kocasından dul aylığı veya emekli aylığı alan engellilere de engelli aylığı bağlanması mümkün değil. Bir tek yetim aylığı alan engelliler için istisna bulunuyor. Yetim aylığı almakta olan engelli bireylerin aylık veya gelirleri, alacağı engelli aylığından az ise aradaki fark ilgili SGK tarafından karşılanıyor.
YAKININA DA BAĞLANABİLİR
3. Engellisine bakana aylık bağlanabilir mi?
En az yüzde 40 oranında engelli olduğu sağlık kurulu raporu ile tespit edilen engelli yakınının fiilen bakımını yürüten engelli yakınına da aylık bağlanabiliyor. Engelli yakınına bakması dolayısıyla kendisine aylık bağlanacak kişinin SGK'dan gelir veya aylık almıyor olması, nafaka almıyor olması ve çalışmaması şartı var.
KİŞİ BAŞI GELİRE BAKILIYOR
4. Aylık için muhtaçlık sınırı ne kadar?
Engelli aylığı bağlanacak engellinin ve engelli yakınının fiilen bakımını yürüten engelli yakınının yaşadığı hane içerisindeki kişi başına düşen aylık gelirin 270,2 TL'den az olması halinde engelli aylığının bağlanması mümkün. Yani engelli aylığı doğrudan engelliye bağlanacaksa, engellinin bir fiil yaşadığı hane içerisindeki gelir esas alınıyor. Bu gelir engellinin yaşadığı hane içerisindeki kişi sayısına bölünüyor ve bulunan rakam 2014 yılının ikinci altı ayı
için 270,2 TL'den düşükse engelli aylığı bağlanabiliyor.
YÜZDE 70 İSE DAHA FAZLA
5. Engelli aylığı ne kadar?
Gerekli şartları sağlayan ve engellilik oranı yüzde 40 ila yüzde 69 arasında olan engellilere ve evinde engellisine bakan kişiye aylık 282,3 TL ödeme yapılıyor. Ödemeler 3 ayda bir yapıldığı için engellinin ve evinde engellisine bakan kişilerin eline 3 ayda bir toplam 847,1 TL geçiyor. Yüzde 70 ve üzerinde engelli olanlar için ise söz konusu aylık 426,5 TL.
ERKEN EMEKLİLİK MÜMKÜN
6. Engelli çocuğuna bakan anne erken emekli olabilir mi?
Başkasının sürekli bakımına muhtaç derecede engelli çocuğu bulunan annelerin 1 Ekim 2008 tarihinden sonra çalıştığı her bir yıl 360 gün olarak değil 450 gün çalışılmış gibi değerlendiriliyor. Diğer yandan bir yıl çalışmaları karşılığında emekli olmaları gereken yaştan da 90 gün yani 3 ay düşülüyor. Dolayısıyla kadın sigortalılar için 8 yıllık çalışmanın karşılığı 10 yıl olarak değerlendirilecek ve emekli olması gereken yaştan da 2 yaş düşülecektir. Bu şekilde hem 2 yıl erken emeklilik, hem de 2 yıl fazla çalışılmış gibi değerlendirilmek söz konusu olacaktır.
BAŞVURU İÇİN NE YAPILMALI?
7. Nereye başvuru yapmak gerekiyor?
Engelli aylığı bağlanması için gerekli başvuruların ikamet edilen yerdeki valilik, defterdarlık veya mal müdürlükleri bünyesinde hizmet veren Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına yapılması gerekiyor. Bu kapsamda gerekli belgelerle yapılan başvurular değerlendirilerek aylık bağlanma işlemleri gerçekleştiriliyor.
ENGELLİYE ULAŞIM ÜCRETSİZ
8. Engellilere seyahat konusunda hangi kolaylıklar sağlanıyor?
Engellilerimize şehir içi ulaşım, Devlet Demir Yolları ve Deniz Yollarına ait şehir içi ve şehir dışı seyahatler bedava. Ücretsiz seyahat hakkı halk otobüslerini de kapsıyor. Şehirlerarası seyahatlerde özel otobüs şirketlerini kullanacak engellilere indirim uygulanıyor. Uçakla seyahat edecek engellilerimiz için Türk Hava Yollarında yüzde 20 indirim söz konusu. Aynı şekilde pek çok GSM operatörünün engelliler için özel indirim oranları söz konusu. Engellinin yanında kendisine refakat eden kişinin de ücretsiz veya indirimli seyahat hakkı var. Refakatçileri ile birlikte seyahat edecek engellilerin engelli kimlik kartlarında "ulaşımda refakatçi hakkı vardır" ibaresinin yer alması gerekiyor.
Vergi indirimi hakları da var
9. Engelli vatandaşlar vergi indirim hakkından nasıl yararlanabiliyor?
Engellilerin vergi indiriminden yararlanması için bulundukları yerdeki vergi dairesi başkanlığına veya vergi dairesine başvurmaları gerekiyor. Başvurular üzerine sevk edildikleri hastane, sağlık kurulunun vereceği işgücü kaybına ilişkin rapor ve ekleri, Maliye Bakanlığı Merkez Sağlık Kurulu'na gönderiliyor ve sağlık kurulu en az yüzde 40 işgücü kaybına uğranıldığına karar verirse, vergi indirim hakkı elde ediliyor.
Gün sayısı tamamsa yaş beklemiyorlar
10. Engellilerin emekli olması için gerekli koşullar neler?
Engelliler emekli olmak için yaş şartına tabi değiller. Gerekli prim ödeme gün sayısını ve sigortalılık süresini dolduran engelliler yaşı beklemeden emekli olabilirler.
1 Ekim 2008 öncesi sigortalılık girişi olan engelliler, rapor oranları ve derecelerine göre farklı prim ödeme gün sayılarına ve sigortalılık sürelerine tabiler. I. Derece yüzde 80 ve üzeri engelli raporu olan kişiler, işe giriş tarihlerine bakılmaksızın 15 yıl sigortalılık ve 3600 gün yani 10 yılı prim ödemiş olmaları şartıyla emekli olabiliyorlar. 5 Ağustos 1991 ve öncesinde sigortalılık başlangıcı olan II. derece ve III. derece engelliler 15 yıl ve 3600 gün şartlarını yerine getirerek emekli olabiliyorlar. Ancak bu tarihten sonra sigortalılık başlangıcı olan engellilere her bir geçiş dönemi için II. derece engelliler için prim ödeme gün sayısına 80 gün, III. derece engelliler için ise 160 gün eklendiğini görüyoruz. Kademeli geçiş uyarınca prim ödeme gün sayılarına ekleme olunca sigortalılık süresi de yükseliyor.
SINIFLANDIRMA DEĞİŞTİ
Engellilik oranları 1 Ekim 2008 öncesinde %40-60, %60-80 ve %80 üzeri olarak sınıflandırılırken, bu tarihten sonra %40-49, %50-59 ve %60 üzeri olarak belirlendi. Bu yeni sınıflandırma 1 Ekim 2008 sonrasında sigorta başlangıcı olan engelliler adına olumlu oldu. 1 Ekim 2008 sonrasında ilk kez sigortalı olan I. derece engellilerin emekli olabilmeleri için 15 yıl sigortalılık ve 3 Bin 700 gün prim ödeme gün sayısından başlayarak her yıl kademeli olarak artan şekilde 1 Ocak 2015 sonrasında 3.960 prim gününe erişmeleri gerekiyor.
Her şey raporda bitiyor
ENGELLİ aylığında en önemli belirleyici "engelli sağlık kurulu raporu". Bu rapordaki engellilik oranının yüzde 40'dan düşük belirlenmesi engelliyi aylıktan mahrum bırakırken, yüzde 70'in altında belirlenmesi de engellinin alacağı aylığın düşük olması sonucunu doğuruyor.
