Büyüme bir bebeğin doğduktan yetişkin boyuna gelene dek yaşadığı süreç olarak tanımlanıyor. Büyüme ile boyut değişikliği, gelişme ile ise işlevlerdeki değişiklik kastediliyor İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Endokrinoloji Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Pediatrik Endokrinoloji ve Adolesan Bilim Dalları Öğretim Üyesi Prof. Dr. Oya Ercan, büyümenin en hızlı olduğu dönemlerin ilk yaşlar ve ergenlik süreci olduğunu söylüyor. Sağlıklı bir çocuğun boy ve ağırlık ölçümlerinin, erişkin boyutuna gelene dek yaşına ve cinsine uygun gerçekleşmesi gerekiyor. Artışların düzenli devam etmemesi sorun olduğu anlamına geliyor.
KEMİK YAŞI İÇİN SOL EL RÖNTGENİ GEREKİYOR
Büyüme (boy anlamında) kızlarda 18, erkeklerde 19 kemik yaşına ulaşıldığında tamamlanıyor. Kemik yaşı, takvim yaşı adı verilen ve insanın doğum tarihine göre hesaplanan yaştan farklı olarak değerlendiriliyor. Bu nedenle aynı boyda olan iki erkek çocuğun kemik yaşları farklı olabiliyor. Kemik yaşı, sol el ve bileğin röntgeninin çekilmesi ve değerlendirilmesi ile belirleniyor. İlk yaşlarda çok önemli bir cinsiyet farklılığı gözlenmese de ergenlik dönemi erkeklerde ortalama 2 yıl geç başladığı ve kızların büyümesinin hızlanması erkeklere göre 2 yıl önce gözlendiği için büyüme hızı (yaş büyüdükçe) ergenlik dönemine gelene kadar azalıyor.
ERGENLİKTE KIZLAR YILDA 8 CM BÜYÜYOR
Bir bebeğin ilk yıl ortalama 25 cm uzaması beklenirken, ikinci yılda bu değer ortalama 11 cm. oluyor. Boy 2 - 4 yaşları arasında yılda ortalama 7 cm, 4 yaşından ergenliğe kadar ise yılda 5 - 6 cm artıyor. Büyüme hızı ergenlik döneminde hızlanıyor ve kızlarda yılda 7 - 8 , erkeklerde ise 8-9 cm'e ulaşıyor.
ÇOCUĞUNUZUN BOYUNU BU FORMÜLLE HESAPLAYIN
Prof. Dr. Oya Ercan, bir çocuğun cinsiyetinin belirlenmesi şartı ile doğmadan önce bile, gelecekte erişeceği boyu öngörmenin mümkün olduğunu söylüyor. Buna göre çocuk kız ise baba boyundan 13 cm çıkarılıyor ve anne boyu çıkan rakama eklendikten sonra elde edilen sayı ikiye bölünüyor. Bu şekilde çıkan rakam kız çocuğunun olası, "Hedef boyu" olarak adlandırılıyor. Erkek çocuk için ise tersi yapılıyor. Bu defa anne boyuna 13 cm ekleniyor, baba boyu ile toplanıyor ve çıkan değer ikiye bölünüyor. Bu en olası erişkin boy değeri olarak bilinse de erişkin boyunun bu değerin 10 cm altı veya 10 cm üstü bile olabileceğine dikkat çekiliyor.
OBEZİTE ERKEN ERGENLİK NEDENİ
Obezite yani şişmanlık, özellikle erkek çocuklarda ergenliğin erken başlamasına yol açarak erişkin boyunun kısa kalmasına neden olabiliyor. Kız çocuklarda da aynı etki görülmekle birlikte erkeklerin boy açısından, şişmanlıktan daha çok etkilendikleri belirtiliyor. Diğer yandan şişman çocukların çocukluk çağında yaşıtlarına göre daha uzun olabileceğinin unutulmaması gerekiyor. Ancak bu durum yanıltıcı olup bu çocukların erişkin boylarının genelde kısa kalabildiği belirtiliyor. Bu her şişman çocuk çocuklukta uzun, erişkin döneminde kısa olacak anlamına gelmese de, uzun şişman çocukların genellikle erişkin boyundan yedikleri kabul ediliyor.
ERKEN GÖĞÜS GELİŞİMİ YA DA KILLANMADAN ŞÜPHELENİN
Boy değerlendirmesinin, ergenliğin ilk belirtisi olan göğüs gelişmesi ya da kıllanma gözlendiğinde yapılması gerekiyor. Ailelerin çocuklarını iyi gözlemlemeleri ve bu belirtilerin varlığında çocuklarının boyunun yaşıtlarına göre uzun olduğu büyüsüne kapılmadan hemen bir çocuk endokrinoloğuna gitmeleri öneriliyor.
UZAMA ADET GÖRDÜKTEN SONRA DURUR MU?
Ergenlik döneminde kız çocukları yaklaşık 16 - 20 cm, erkekler ise 25 - 28 cm civarında uzuyorlar. Kız çocuklarda büyümenin adet gördükten sonra durmadığı belirtiliyor. Erken adet gören kızlarda boy yaklaşık 10 cm, normal zamanda adet gören kızlarda ise yaklaşık 5 cm daha uzayabiliyor. Eğer boy, büyüme hormonu yetersizliği veya tiroid hormonu yetersizliği gibi nedenlerle artmayacaksa, bunun ancak adet gördükten hemen sonraki dönemde düzeltilebildiği, yılların bunu telafi etmekte yetersiz kaldığı belirtiliyor.
ANNE BABA KISALIĞI UYARI OLMALI
Anne babası kısa olan bir çocuğun kısa olmasının bazen bir uyarı olarak kabul edilmesi gerekiyor. "Hedef boy" formülü ile anne baba boyundan hareketle çocuğun erişkin boyunun tahmin edilmesi sağlanıyor. Ancak anne veya baba bir problem yüzünden kısa kalmışlarsa kısa boylu olmanın o çocuğun kaderi olarak kabul edilmemesi gerekiyor. Bu durumda problemin ortaya konulması ve çocuğun tedavi edilmesi öneriliyor.
UZAMAYAN BOYUN NEDENİ BÜYÜME HORMONU EKSİKLİĞİ Mİ?
Boy artışını doğrudan büyüme hormonunun etkilediği belirtiliyor. Büyüme hormonunun eksik salgılanması; diğer hormonların da eksik salgılanması anlamına geliyor. Bu durum doğumsal olabildiği gibi beynin bazı hastalıkları nedeniyle ortaya çıkabiliyor. Bu soruna ışın tedavisi veya tümörler de neden olabiliyor. Buna karşın büyüme hormonu eksikliğinin nedeni çoğu kez bilinmiyor. Belli yaşa kadar normal büyüyen çocukta, boy artışında duraklama veya yavaşlama olup çocuk yaşıtlarından geri kalmaya başladığında büyüme hormonu eksikliği olduğu düşünülüyor. Bu çocukların hafif kilolu oldukları, yüzlerinin yaşlarına göre daha çocuksu olup ergenliğe geç girmeleri de dikkat çeken detaylar arasında bulunuyor.
HER AKŞAM ENJEKSİYON
Çocukta teşhis için gerekli uyarı testleri, kemik yaşı ölçümü gibi önemli tetkikler yapıldıktan sonra bir eksiklik söz konu ise; büyüme hormonu tedavisine başlanıyor. Bunun, uzun bir tedavi süreci olduğu belirtiliyor. Tedavi boyunca çocuğa her akşam yatmadan önce enjeksiyon yapılıyor. Bu enjeksiyonlar, çocukların kendi kendilerine uygulayabilecekleri kadar kolay kullanımlı oluyor. Tedavinin, çocuğun normal erişkin boyuna ulaşana kadar devam ettiği belirtiliyor.
ÖNEMLİ OLAN BÜYÜME HIZI
Boy uzamasında çocuğun hangi yaşta, kaç cm. olduğundan çok, büyüme hızının önemli olduğu belirtiliyor ve yıllık büyüme temposuna bakmak gerekiyor. Çocuğun yaşına uygun hızla büyüyüp büyümediği, doktor kontrolünde ya da büyüme çizelgesinden ebeveyn tarafından izlenebiliyor. Burada büyüme takibinin hep aynı ölçüm cihazları ile yapılması önem taşıyor. İdeal bir takip için; en az iki ölçüm yapılıp bir yıllık büyüme hızına bakılması gerekiyor.
ÇOCUĞUNUZUN BÜYÜME HIZINI TAKİP İÇİN
*Yaşıtlarıyla karşılaştırma yapın.
* Kıyafetlerinin ve ayakkabılarının küçülüp küçülmediğini kontrol edin.
* Büyümesini evde ve duvarda oluşturduğunuz basit bir boy çizelgesi ile izleyin.
* "Nasılsa uzar!" diye zaman yitirmeyin ve büyümeyle ilgili bir şüphe oluşması halinde derhal doktora götürün.
* Güvenerek gittiğiniz doktorun önerdiği tedaviden korkmayın ve uygun görülen hormon tedavilerinin halk arasında korkulduğu gibi kısırlığa yol açmadığını unutmayın
CEYDA ERENOĞLU - GAZETE HABERTURK
