Gebe, bebek, lohusa izleme sistemi GEBLİZ, artıları ve eksileriyle mercek altında. Sağlık Bakanlığı’nın, İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü nezdinde Eylül 2008’de devreye soktuğu GEBLİZ, yılda 220-230 bin doğumun yapıldığı İstanbul’da bebek ölümleri oranının binde 7,5’lere gerilemesinde büyük rol oynadı. Ancak bir yandan da mahremiyet sınırlarını zorladı. Bunun sıkıntısını yaşayanlar arasında, hamileliklerini ailelerinden gizleyen bekâr kadınlar da da vardı. Kürtaj olan ya da olmayı planlayan kadınlar eve gelen sağlık ekipleri yüzünden mağdur oldu. İşte uzmanların gözünden Türkiye’nin gündemini meşgul eden GEBLİZ’in günahları ve sevapları...
Faydaları
Sistem, hamileliğin başından, bebeğin beş yaşına girdiği sürece kadar hem annenin hem de çocuğunun sağlığını kontrol altına alıyor. Bu yönüyle çok faydalı:
* Devreye gireli dört yıl oldu. Bu sürede gebe kadının ve beş yaşına kadar adım adım takip edilen çocuk sağlığı konusunda başarılar elde edildi.
* Yılda 220-230 bin doğumun yapıldığı İstanbul’da son yıllarda bebek ölümleri oranının binde 7.5’lere gerilemesinde önemli rol oynadı.
* GEBLİZ, bebeklerin aşılanmasında çok önemli rol oynuyor. Aileler aşıları unutsa da bebekler kayıt altında olduğu için sağlık görevlileri aşı takibini yapıyor. Türkiye genelinde yapılan bebek aşılama çalışmaları ve GEBLİZ projesi sayesinde 2003’te binde 28.5 olan bebek ölüm oranı, 2010’da binde 10.9’a kadar geriledi.
* Sistem İstanbul gibi bir metropolde, özellikle göç alan ve düşük gelir seviyesine sahip kadınlar için büyük avantaj.
* Son verilere göre GEBLİZ’in devreye sokulmasıyla İstanbulda 2011’de yaklaşık 1500 bebek hayatta kaldı.
* İstanbulİl Sağlık Müdürlüğü’nün hedefi GEBLİZ sistemini daha da randımanlı bir hale getirerek 2012’de bebek ölüm oranını binde 6.6’ya geriletmek.
* GEBLİZ, bölgelerindeki gebeleri takip etme zorunluluğu olan aile hekimleri için de kurtarıcı niteliğinde. Çünkü aile hekimleri GEBLİZ sayesinde sisteme düşen gebeyi bularak sağlık kontrollerini yapabilme olanağına kavuşuyor.
Zararları: Evlatlıktan ret
* GEBLiZ istenmeyen gebeliklerde mahremiyetİ zorluyor.
* Gebeliğini saklamak zorunda kalan kadınlar da kayıt altına alınıyor. Belli aralıklarla eve gelen sağlık görevlilerinin takibi sebebiyle kadının hayatını tehlikeye atan durumlar yaşanabiliyor.
* Örneğin Zeytinburnu’nda oturan 18 yaşındaki evli olmayan bir genç kız, erkek arkadaşından hamile kalmıştı. Babası olmayan ve gelir durumu çok düşük olan kızın kaydı sisteme girildi. Bir süre sonra ev ziyaretine giden GEBLİZ sağlık görevlileri kapıyı açan anneye, evde bir hamile olduğunu ve takibe geldiklerini söyledi. O anda ortalık karışıtı. Anne, kızını bıçaklamaya kalktı. Araya giren ebe ve sağlık görevlilerinin çabasıyla olay kontrol altına alındı. Anne sakinleştirilmeye çalışılsa da kadın kızını evlatlıktan reddetti. Genç kadının hamileliğine de 10. haftada son verildi.
* Bu tür sorunlar üzerine sisteme mahremiyet butonu eklendi. Mahremiyet isteyen gebe kadının kaydı yine alınıyor ama takip edilmiyor.
* Fakat bu da çözüm değil. Çünkü bu kadınların kimlik ve adres bilgileri İl Sağlık Müdürlüğü ve Sağlık Bakanlığı’na gönderiliyor. Gizli olması gereken bu bilgilere de sağlık görevlileri ulaşabiliyor.
* GEBLİZ bir yandan da tam anlamıyla aile hekimliği sistemine bir türlü entegre edilemedi. Kaydı GEBLİZ’e düşmüş ama aile hekimine kayıtlı olmayan birçok gebe bulunuyor. Aile hekimleri bölgelerinde bakmak zorunda oldukları hamile kadınları 14 haftadan önce tespit edemezlerse ceza alıyor.
MİNE TUDUK /Radikal
