Liderler inançlı takipçileri olan kişilerdir. Etkin liderler hem sonuç odaklıdırlar, hem de yüksek duygusal yetkinliklere sahiptirler. Liderlik konusunda yeni yaklaşımlar geliştirilmektedir. Liderlik ile ilgili yeni yaklaşımların başlıcalar arasında; etkileşimci liderlik, dönüşümcü liderlik, karizmatik liderlik ve vizyoner liderlik yaklaşımları sayılabilmektedir. Ve bu yazımızda etkileşimci (etkileşimci ) ve dönüşümcü liderlik yaklaşımlarına kısaca değinmek istedim.
Temelleri James Mc Gregor Burns tarafından atılan “etkileşimci ” ve “dönüşümcü” liderlik tarzlarında, hedefler birbirinden bağımsız ancak birbiriyle ilişkilidir. Bu tarz bir ilişkide izleyicilerin ortak çıkarlarına ulaşmaları konusunda ortak bir çaba söz konusu değil, pazarlık söz konusudur ve bunun adı da etkileşimci liderliktir. Sadece liderlik sürecini kullanarak liderler izleyicilerinin amaç ve değerlerini değiştirip şekillendirebilirler. Bunun adı da dönüşümcü liderliktir. Her iki liderlik biçimi de insanların faydası adına kullanılabilir.
Etkileşimci liderin şekle ilişkin değerleri sorumluluk, doğruluk, kararlılık olacaktır. Dönüşümcü lider ise; şekle ilişkin değerlerin üzerine inşa edeceği adalet, özgürlük ve eşitlik gibi temel değerlerle ilgilenmektedir (1).
Burns, dönüşümcü liderin, Maslow’un ihtiyaçları hiyerarşisinin en son basamağı olan “kendini gerçekleştirme”nin de üzerine çıktığını ve kendisini izleyenleri de Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisinin daha üst basamaklarına taşıdığını ve belki de Maslow’un söyleminin daha ileriye götürülmesi gerekebileceğini ifade etmektedir (2).
Burns, dönüşümcü liderliği, daha yüksek idealler ve etik değerler ile izleyicileri etkileyerek harekete geçirme süreci olarak tanımlamaktadır. Etkileşimci liderlikte ilişkiler maddî öğelere dayanmaktadır. Ancak dönüşümcü liderlik, kişisel değerlere yönelik, adaleti ve düzeni sağlamak gibi kişisel değer sistemlerini temel almaktadır. Burns bunlara, son değerler adını vermektedir. Bunlar alınıp verilemez ve üzerinde pazarlık yapılamaz.
Bass ve Avolio’ya göre dönüşümcü liderlik dört boyuta sahiptir (4-I boyutu). Bunlar; Idealized Influence (İdealleşen Etki), Inspirational Leadership (İlham Verici Liderlik) Individualized Consideration, (Bireye Önem Verme) ve Intellectual Stimulation (Entellektüel Uyarım)’dan oluşmaktadır (3).
Eğer lider dönüşümcü liderlik özelliklerine sahip ise, liderin karizması veya idealleşen etkisi izleyiciler için vizyon sağlayıcı, güven verici ve liderle özdeşleştirici yüksek standartlara sahiptir. Liderin ilham verici motivasyonu, izleyicilerin güçlüklere karşı meydan okumasını ve ortak hedefleri paylaşmasını sağlamaktadır. Ayrıca, izleyicilere sorumluluk alma duygusu aşılamaktadır. Liderin entelektüel uyarımı, izleyicilerin varsayımları sorgulamasına katkı sağlamakta ve izleyicilerin sorunlar için daha yaratıcı çözümler üretebilmesine yardımcı olmaktadır. Bireye önem verme sonucunda lider, her izleyicisine bir birey olarak davranmaktadır. Liderin bireye önem vermesi, izleyicilerine hem koçluk hem de mentorluk yapmasını ve organizasyonel fırsatların artmasını sağlamaktadır (4).
Öte yandan, dönüşümcü liderlerin, diğer liderlik davranışları ile karşılaştırıldığında çalışanlara daha fazla tatmin, motivasyon, bağlılık ve yüksek düzeyde performans göstermelerini sağladıkları ortaya çıkmıştır. Dönüşümcü liderler örgütün işlediği olağan zamanların dışında, kriz ortamlarında ve belirsizlik durumlarında izleyenler üzerinde etkililiklerini daha güçlü bir şekilde ortaya koymaktadırlar.
Türkiye’de ise Uysal, Keklik, Erdem ve Çelik (2012:25) tarafından yapılan bir çalışmada, hastane çalışanlarının yöneticilerini otokratik, demokratik, katılımcı, liberal, karizmatik, paternalist, işe vuruk ve dönüşümcü liderlik tiplerinden hangileriyle ilişkilendirildiklerine dair algılarını ve iş üretkenlik düzeylerini ve algılanan liderlik tipleriyle iş üretkenliği arasındaki ilişkileri incelenmiştir. Araştırma Isparta il merkezindeki 7 hastanenin çalışanları olan 525 kişi ile yürütülmüştür. Çalışmanın sonucunda, liberal, otokratik ve karizmatik liderlik tiplerinin iş üretkenliğini azalttığı, babacan ve dönüşümcü liderlik tiplerinin ise iş üretkenliğini artırdığı tespit edilmiştir.
Öte yandan, Türkiye'de yapılmış olan bir çalışmada ise, yöneticilerin duygusal zeka düzeyi ile dönüşümcü liderlik arasındaki ilişki incelenmiştir (5). Toplam 106 yönetici üzerinde gerçekleştirilen çalışmanın bulguları duygusal zekası yüksek kişilerin dönüşümcü liderlik davranışı göstermeye daha yatkın olduklarını ortaya koymuştur. Bu araştırmanın bulgularına dayanarak, yöneticilerin kişisel özelliklerinin, içsel psikosoyal kaynaklarının ve duygusal zekasının dönüşümcü liderlik tarzı ile anlamlı ilişkileri olabileceği beklenebilmektedir.
Bu faktörler, doğru kullanıldığı zaman başarılı bir dönüşümün anahtarı olabilirler. Bu anahtarı doğru bir şekilde kullanabilmek için bireylerin içinde var olan, belki de yıllarca gizli kalmış bu faktörün ortaya çıkarılması ve etkin bir şekilde kullanılması gerekir.
Sevgiyle
Kaynak: 1; Tabak, 2001:7; Kılıç, 2006:146., 2; Kılıç, 2006:149., 3; Tracey ve Hinkin, 1998:222; Çeri Booms, 2009:92., 4; Bass ve Steidlmeier, 1998., 5; Çakar ve Arbak, 2003:83.