Memorial Şişli Hastanesi Uyku Bozukluğu Merkezi Sorumlusu Prof. Dr. Hakan Kaynak sorularımızı yanıtladı:
Herkes zaman zaman uykusuzluktan şikâyet eder. Peki bu şikâyet ne zaman bir sağlık sorunu olarak değerlendirilir?
- Uykusuzluk hastanın hayatını etkilemeye başladığında hastalık düzeyine gelmiş demektir. Uykusuzluk, uykuya dalamama, gece içinde sık sık uyanma ve tekrar uyuyamama veya sabah erken uyanma şeklinde olabilir. Gece uykusunda sorunu olmadığı halde, sabah yorgun uyananlar ve gün içinde kendilerini yorgun ve uykulu hissedenlerin de uykularında bir problem olabilir ve uyku tıbbı uzmanına başvurmalarında fayda var. Hekime başvurmak için uykusuzlukların haftada 2-3 gece ve 2 ay süreyle tekrarlaması gerekse de, uykusuzlukların kronik hale gelmeden tedavisi önemli. “Uyuyabilecek miyim?” korkusunun gelişmemesi bu aşamada çok önemli. Zira hastada uyumak için ne yapsam endişesi başladığında tedavi için profesyonel yardım zamanı gelmiş demektir.
Uyku laboratuvarlarında uykuyla ilgili hangi sorunlar incelenir?
- Uyku laboratuvarlarında (uyku merkezleri olarak adlandırmak daha doğru) her tür uyku sorunu incelenebiliyor. Hastanın evdeki uykusuna en yakın uyku parametreleri saptanmaya çalışılıyor. Uyku testleri konusunda önemli bir sorun da mümkünse testi isteyen hekimle, testi değerlendiren ve tedaviyi yönlendiren hekimin aynı hekim olması gereği. Her ne kadar uyku testlerinin birçoğu uluslararası standartlarda yapılıp değerlendiriliyorsa da birçok parametre maalesef raporlara yansıtılamıyor. Uyku merkezlerine uykusuzluk nedeniyle gelen hastalara uyku testine nispeten daha az gerek duyuluyor. Bu hastalar muayeneyle teşhis ve tedavi ediliyor. Bunun istisnası 60 yaş üzerinde uykusuzluk çeken hastalar. Bu hastalarda uykusuzluğun altında kalp ve solunum sorunları olma ihtimalinin fazlalığı nedeniyle uyku testi şart.
Uykusuzluk nasıl tedavi edilir? Uyku ilaçları işe yarıyor mu?
- Uykusuzlukların hepsi tedavi edilebilir. Uykusuzluğun sebebi belirlenmeden rast gele alınan uyku ilaçları sorunun tedavisine yardımcı olmayacağı gibi sorunun kronikleşmesine, ilaç ve alkol bağımlılığı gibi başka sorunların da eklenmesine sebep olacaktır. Teşhis sonrasında altta yatan sebebe yönelik özel bir tedavi sorunun kısa sürede tedavisini sağlar.
Hormon, antidepresan vs. tedavide etkili mi?
- Uykusuzluğun altında yatan sebep hormonal bir sebep ise hormonlar veya depresyona bağlı ise depresyon ilaçları kullanılabilir. Ancak, örneğin uykusuzluk huzursuz bacaklar sendromu nedeniyle ortaya çıkmışsa depresyon ilaçları yapılan bir tedavi veya uyku ilaçları sorunun şiddetlenmesine sebep olabilir.
İlaç dışı yöntemler ne olabilir?
- Uyku tıbbıyla uğraşan hekimler, uykusuzluk tedavisinde uyku ilaçlarına çok çok nadiren başvurur. Uykusuzlukların çoğunun altında uyuyamayacağım korkusu yatıyor. Psikofizyolojik uykusuzluk olarak adlandırılan bu uykusuzluk türü, ilaç dışı yöntemlerle tedavi ediliyor. Hastanın uyuyamama endişesinin giderilmesi temel hedef olmalı. Birçok uykusuzluğun altında da uykuyla ilgili hijyenik kurallara uymamak yatıyor. Hastanın uykusuyla ilgili özelliklerini saptayıp, uyku saatleri ve uykuyla ilgili alışkanlıklarını kendine uygun hale getirmek çoğunlukla sorunun ilaçsız tedavisini sağlıyor.
Uyku testi
1. Yeterli süre uyumama rağmen gün içinde yorgun ve uykulu oluyorum.
2. Haftada 2-3 gece uykuya dalmakta güçlük çekiyorum.
3. Akşam saatlerinde veya yatağa girdiğimde bacaklarımda isimlendiremediğim bir huzursuzluk hissediyorum.
4. Uyuyamayacağım fikri akşam saatlerinden itibaren beni endişelendiriyor.
5. Yatakta sürekli bacaklarımı hareket ettirmek zorunda kalıyorum.
6. Gece içinde nefes alamama hissi ile uyanıyorum.
7. Horlamamın yan odalardan duyulacak kadar şiddetli olduğu söyleniyor.
8. Uykuda nefesimin durduğu söyleniyor.
9. Gece içinde en az bir kez tuvalete gitmek zorunda kalıyorum.
10. Geceleri baş, boyun veya göğsümde terleme oluyor.
11. Sabah yorgun ve baş ağrısı ile uyanıyorum.
12. Geceleri bacaklarıma kramp girebiliyor.
13. Toplantılarda, okurken veya TV seyrederken uyuyakalabiliyorum.
14. Uykululuk nedeniyle eskisi kadar uzun süre araba kullanamıyorum.
15. Gün içinde zaman zaman dayanılmaz uykululuk atakları yaşıyorum.
16. Çok sık rüya görüyorum.
17. Geceleri uykudan bağırarak ve korku ile uyandığım söyleniyor.
Yukarıdaki sorulardan birkaçına “Evet” cevabı veriyorsanız, bir uyku hastalığınız olabilir.
4 saat de, 10 saat de uyumak genetik
Uykumuz ile ilgili birçok değişkenin genetik olduğu, uyku hastalıklarının birçoğunun altında genetik bozukluklar olduğu son 10-15 yıl içinde netleşti. Uyku süresi, uykunun başlama ve bitme saatleri, uyanma eşiği ve sabah uyanıldığında uyanıklığa geçiş hızı hepimizde farklı. Ve genetik olarak belirlenmiş. Bu özelliklerimizde küçük değişiklikler yapmak mümkün olsa da genel olarak değiştirilemez özellikler. Bu nedenle bazılarımız 4-5 saat uykuyla yetinirken bazılarımıza 9-10 saat uyku yetmiyor. Aynı şekilde bazılarımız akşam erkenden uyuyup sabah erken uyanmayı tercih etse de bazılarımız akşam geç yatmayı tercih eder ve sabahları bir türlü uyanamaz.
Akşam kola, kahve yerine süt için
Akşam saatlerinde aşırı miktarda çay, kahve, kolalı içecekler içilmesi uyarıcı etki yapabilir. Bunun yerine yatmadan önce ılık bir bardak süt, ıhlamur içmeyi deneyin. Uzman Diyetisyen Pınar Kural Enç uykusuz gecelere karşı şunları öneriyor:
- Kahveyi, çayı azaltın.
- Kafeini kısıtlayın.
- Sigara içmeyin.
- Gündüz daha çok sıvı tüketin.
- Yatmadan 2 saat önce sıvı almayı kesin.
- Gece başucunuza bir bardak su koymayı ihmal etmeyin.
- Daha hafif beslenin. Özellikle yağlı, baharatlı, gaz yapıcı gıdalardan uzak durun.
‘Uykuluk’ alkol almayın
Yatmadan önce alınan alkol uykuya dalmayı kolaylaştırsa da gece içinde, özellikle gecenin ikinci yarısında sık uyanıklıklara sebep olur. Uykunun kalitesini bozar. Alkol aynı zamanda yüzeysel uyku dönemlerini artırıp, derin uyku oranlarını azaltır.
Mesude ERŞAN / Hürriyet