Dünyada büyük yankı uyandıran kök hücre uygulamaları, herkesi en fazla heyecanlandıran konulardan biri. Bilim insanları kök hücrenin önümüzdeki 10 yılda şu an tedavisi olmayan hastalıklara çözüm olacağını öngörüyor.
Kök hücre, insan vücudunda bulunan ve her türlü vücut hücresine dönüşebilen ana hücre. Bu ana hücre, çeşitli hastalıkların tedavisi için kandan, kordon kanından, kemik iliğinden veya embriyodan elde ediliyor. Türkiye'de de bu işi Trabzon'daki ATİ Teknoloji Laboratuvarı yapıyor.
ATİ Teknoloji Laboratuvarı, hücre ve gen tedavileri alanında Ar-Ge ve üretim faaliyetlerinde bulunmak üzere kuruldu. Tüm dünyada geçerli GMP (İyi Üretim Uygulamaları) standardına sahip ve Sağlık Bakanlığı tarafından faaliyetleri kapsamında ruhsatlandırılmış ilk ve tek biyoteknoloji şirketi.
Kurulduğu günden bu yana üniversitelerin, hastanelerin ihtiyacı olan kök hücreleri üreten tesis, dünya çapında bir üretim merkezi olmak amacıyla geçtiğimiz yıl yeniden yapılandı. Hurriyet.com.tr olarak tesisi gezdik ve kök hücrenin nasıl üretilip çoğaltıldığına bizzat tanık olduk. Sorularımızı da Genel Müdür Doç. Dr. Ender Altıok'a sorduk:
- Kök hücre üretiminde dikkat edilmesi gereken en önemli husus nedir?
Sterilizasyon. Çalışanlar bir kontrollü alandan diğer kontrolü alana geçerken kıyafet değiştirmek zorunda. Giydikleri tulumlarla vücudun tamamen kapanması gerekiyor ki enfeksiyon riski oluşmasın. Bölümler arasında hava duşları var. Bu duşlar iki farklı ortamın istendiği şekilde steril olmasını sağlıyor. Üretilen hücreye kemik içine girebileceği şartları sağlamak lazım. Bunu da burada sağlıyorsunuz. Hücreler kendilerini mutlu hissettikleri zaman çoğalır. O yüzden çok dikkatli olmak zorundayız.
- Üretim ne kadar sürüyor?
Hücreler sonsuza kadar çoğalmaz. Altı haftadan sonra yaşlanıyor ve çoğalamıyorlar. Biz oldukça hızlı üretimini yapıyoruz. Bir kısmını da ilk haftalarda dondurup saklıyoruz. İlk hafta saklamamızın nedeni, taze hücreleri saklamak. Çünkü son haftalara artık yaşlanmış hücreler kalıyor. Üretim de yaklaşık 4-6 hafta sürüyor. Saklanan hücreler de eksi 196 derecede tutuluyor.
- Hücre tedavisi için Sağlık Bakanlığı'ndan izin almak gerekiyor mu?
Bakanlıkta kök hücre komisyonu var, o komisyondan izin almak gerekiyor.
- Peki sistem nasıl işliyor?
Bize örnek geliyor. Örnek dediğimiz de kemik iliği. Bu ilikten erişkin hücreler ayrıştırılıyor. Örnekten kök hücre üretiliyor. Kök hücre üretildikten sonra çoğaltılıyor. Yalnız bu çoğaltma işlemi hiç kolay değildir. Aynı koşullarda olan her hücre farklı davranıyor. Yani bir hastanın iliğinden çok fazla kök hücre elde edebiliyorken diğer hastanın iliğinden aynı sayıda hücre elde edemeyebiliyorsunuz.
- Neden?
Bu hastanın yaşına, kilosuna, bağışıklık sistemine ve aldığı ilaçlara göre değişiyor.
- Kemik iliğinden başka örnek geliyor mu?
- Kıkırdak geliyor. Kıkırdak için de şöyle bir işlem yapıyoruz: Kıkırdak eritiliyor, hücreleri ayrıştırılıyor. 4-6 hafta sonra çeşitli aralıklarda bir membrana ekiliyor. Membran, yumuşak kolojen (jel) yapısında bir madde. Hücreler o membrana yapışıyor. Membran olarak hekime gönderiliyor.
- Üretim bittikten sonra süreci takip ediyor musunuz?
Gönderdiğimiz hücrenin, membranın istenen tedaviyi sağlayıp sağlamadığını öğrenmek için kontrol ediyoruz.
- Şu an kaç hasta için hücre üretiliyor?
Bu sabah yeni gelenlerle birlikte 20 hasta için kök hücre üretiliyor. Tabii hepsinin haftaları farklı. Kimi hücreler 3'ünce haftasında, kimi hücreler de ilk haftasında.
- Neden ATİ olarak yeniden yapılanma ihtiyacı duydunuz?
Türkiye'de ve dünyada kök hücre uygulamaları henüz çok yeni. Kök hücre uygulamaları ile ilgili yasal düzenlemelerin hayata geçirilmesi, kuralların uygulaması gibi konularda Türkiye prosedürlerini tamamladı. Şu an dünyadaki diğer merkezlerle eşit konumda. Biz uzun bir kuruluş süresinden sonra uygulama sürecine başladık. Zaten bu merkez Trabzon halkının desteğiyle kuruldu. Bu kadar profesyonelleşen bir merkez olarak daha iyi olmak zorundayız.
- Başka şubeleriniz var mı?
Önümüzdeki ay İstanbul Kozyatağı'nda bir şubemiz açılacak.
- ATİ başka ne gibi çalışmalar yapacak?
Önümüzdeki birkaç yıl içinde, dünyadaki sayılı kök hücre merkezlerinden biri olmayı amaçlıyoruz. Başka ülkelere de hizmetlerimizi götürmeyi istiyoruz. Ar-ge ürünleriyle orjinal ürünler geliştiriyoruz ve hedefimiz bunları dünyanın kullanımına sunmak. ATİ, bütün araştırmacıların kök hücre alanında yaptığı çalışmalara ve yeni ürün geliştirme taleplerine de açık. Karaciğer hastalıkları, felç hastalıkları gibi hastalıkların tedavisinde yeni ürünlere ihtiyaç var.
Çiğdem İŞLER