Şizofreni hastalığı doğrudan zekâ geriliği etkeni değildir. Hastalıkta yaşanan süreç zekâyı kullanma kapasitesini kısıtlar. Erken teşhis ve tedavi zekânın yıkımını önleyebilir.
Şizofreni hastalarının zekâlarının nasıl etkilendiği araştırma konusudur. Araştırmalar hastalık öncesi üstün zekâlı şizofreni hastalarının hastalık sonrasında beyin fonksiyonlarındaki düşüşe bağlı olarak zekâ performanslarının azaldığını ortaya koymaktadır. Ancak aynı araştırmalar tedavi ve rehabilitasyon sonrası zeka seviyesinin hastalık öncesi seviyeye geldiğini göstermiştir. Çok küçük yaşta şizofreni hastası olan, ailevi yatkınlığı bulunan bireylerde maalesef beynin gelişim çağına denk düştüğünden dolayı zeka geriliği söz konusu olabilmektedir. O da şizofreninin algılamayı bozucu etkisine bağlanmaktadır. Şizofreni gelişmiş olan zekayı sayısal olarak geriletmez, ancak kalitatif olarak düşürür.
Sosyal performans ve soyut düşünce
ABD’de yapılan bir çalışmada, şizofreni hastalarının hastalık sonrasında zekâ seviyelerinin düştüğü tespit edilmiştir. Zekâ seviyesindeki düşmenin nöropsikolojik eksikliklerden kaynaklandığı, hatta şizofrenideki temel bozukluğun bu eksikliklerin olduğu vurgulanmıştır. Araştırmaların ve klinik deneyimlerimiz şizofrenideki zeka performansındaki düşüşün hastalığın direk etkisinden ziyade oluşturduğu algılamadaki bozukluğa, bilgi işlem süreçlerindeki yavaşlamaya, anlama ve anlamlandırma becerisinde zayıflamaya ve işlek bellek fonksiyonundaki bozulmaya sekonder olduğunu düşünüyoruz. Psikolojik ve sosyal performansı düşmüş, iletişim kurmakta zorlanan, algılaması, soyut düşünme ve konuşma kabiliyeti gerilemiş şizofreni hastasında zeka geriliğini andırır bir tablo oluşmaktadır.
Zekanın gelişiminde kelimelerin gücü
Kronikleşmiş, konuşmama, az kelime kullanma, içe kapanma, harekette azalma gibi negatif belirtilerin önde planda olduğu, yıkımın büyük olduğu hastalarda zekâ etkilenebilir. Negatif belirtili şizofreni dediğimiz bu grupta zekanın gerilemesine sebep düşüncenin fakirleşmesi, kullanılan kelime sayısının gitgide azalmasıdır. Zekanın gelişiminde kelimelerin ve düşüncenin büyük önemi vardır. Bu kişiler zekâ testlerinden de düşük puan almaktadırlar. İnsan beyni de bedendeki diğer organlar gibidir. Nasıl kol kaslarını kullanmamak, kol kaslarının erimesine sebep oluyorsa, zihinsel alanların uyarılmaması ve kullanılmaması da o alanların gerilemesine sebep olmaktadır. O yüzden hastalığın erken dönemde yakalanabilmesi ve önlem alınması zekanın muhafaza edilebilmesi açısından önemlidir.
Şizofrenide yıkımın büyük olduğu negatif belirtili grupta önce düşüncenin ardından da kullanılan kelimelerin fakirleşmesi zekanın gerilemesine yol açıyor. Erken teşhis ve tedaviyle zekanın muhafaza edilmesi sağlanıyor.
Uzm.Dr. Adnan Çoban
Psikiyatri Uzmanı