Her ses, o sesi üretebilmek için gereken dil, dudak, damak ve çene koordinasyonu geliştikçe repertuara katılır. /R/ sesinin genel olarak 6 yaş civarında doğru üretilebilmesi beklenir. Terapiye başlamak için de 6 yaşı beklemek uygundur. Ancak, eğer çocuk bu durumun farkında ve söyleyemediği için rahatsız oluyorsa, o zaman biraz daha erken terapiye başlanabilir. Amerikan Hastanesi Dil ve Konuşma Bozuklukları Uzmanı Seda Atilla Şahin, 6 yaşını geçmiş bir çocuk hala /r/ sesini doğru üretemiyorsa konuşma terapisi ile müdahale etmenin önemli olduğunu yanlış dil alışkanlığı devam ettikçe bu alışkanlığı kırmanın da daha zor olacağını söylüyor.
Anne ve babaların kulağına /R/’leri söyleyemeyen bir çocuğun konuşması sevimli gelse de, akranları bu konuda çocukla alay edebilir ve zor zamanlar yaşatabilirler. 6 yaşını geçmiş çocuklarda kendiliğinden geçmesini beklemek yerine terapiye başlayıp kısa sürede sesi doğru çıkarmayı öğretmek uzun vadede birçok olası problemin yaşanmamasını sağlar. Okuma yazma öğrenildiği zaman, /R/ yerine başka bir ses üreten bir çocuk okurken ve yazarken de bu iki sesi karıştırabilir. Dolayısı ile bu akademik performası da etkileyebilecek bir problem olabilir.
R'leri söyleyememe nasıl tedavi edilir?
Dil ve Konuşma Bozuklukları Uzmanı bu konuda danışılması gereken uzmandır. /R/ sesini üretebilmek için doğru dil hareketini yapabilmek gerekir. Konuşma terapisi ile /R/ derken yapılması gereken doğru dil hareketi öğretilir. Eğer çocuk /R/ yerine başka bir ses çıkarıyorsa (ör: /Y/), bu seslerin farkını anlatmak da önemlidir. /R/ sesini doğru söylemeyi öğrendikten sonra bile çocuk konuşmasında eski hataları yapmaya devam edebilir. Doğru dil hareketini yapabilmek kadar, bu hareketi kelimeler ve cümleler içinde tekrarlayıp egzersiz yapmak da önemlidir. Terapide çocuk için egzersizler hazılanır, ve terapi esnasında yoğun olarak pratik yapılır. Çalışılan egzersizler eve ödev verilir ve bir sonraki terapi seansına kadar pekiştirilmesi istenir.
Aileler R'leri söyleyemeyen çocuğa nasıl yardımcı olabilir?
Ailelerin Dil ve Konuşma Bozuklukları Uzmanı ile işbirliği içinde olması çok önemlidir. Uzman, aileye de sesin nasıl üretildiğini ve evde bunu çocuklarına nasıl çalıştırabileceklerini öğretir. Terapide çalışılan egzersizler eve ödev verilir. Aileye bu egzersizleri nasıl yaptıracakları anlatılır. Evde terapide yapılanların pekiştirilmesi çocuğun doğru sesi daha çabuk genellemesini, ve terapinin daha kısa sürmesini sağlar.
Çocuklar hangi nedenlerle R'leri söyleyemez?
Dil bağının kısa olmasının /R/’leri söyleyememenin nedeni olduğu düşünülse de, aslında dil bağı nedeniyle bu sesin yanlış söylenmesine nadir rastlanır. En sık rastlanılan neden yanlış dil alışkanlığıdır. Sesleri doğru üretememeye artikülasyon ve fonolojik bozukluk denir. Bu durum konuşma terapisi ile düzeltilir.
Çocukların en çok sıkıntı çektikleri harf neden R?
Örneğin /B/ veya /M/ gibi sesler dudak sesleri olduklarından rahatlıkla görülür ve çocuğa görsel olarak anlatılabilir. Ancak /R/ sesi ağzımızın arkasında üretilen bir ses olduğu için gerekli dil pozisyonu rahatlıkla görülemez. Çocuğa doğru dil pozisyonunu anlatmak ve yapabilmesini sağlamak biraz zaman alabilir. Ayrıca, /R/ sesi önce ve sonrasındaki seslerden etkilenerek pozisyonu değiştiren bir sestir. Yani, etrafındaki seslere göre değişir. Bu nedenle de diğer seslere göre biraz daha zorlanılan bir sestir.
Ergenler veya yetişkinler için de /R/’leri doğru söylemeyi öğrenmek mümkün müdür?
Sesi doğru üretmeyi öğrenmek her yaş için mümkündür. Yaygın inanışın aksine, ergenler veya yetişkinler de konuşma terapisi ile /R/’leri doğru üretebilirler. Yanlış dil alışkanlığı yerleşmiş olduğu için daha fazla efor gerektirse de, sesi doğru üretmeyi öğrenmek mümkündür.
Çocuklar başka hangi sesleri doğru söylemekte zorlanırlar?
Çocuklar birçok sesi doğru üretmekte zorlanabilirler. En sık rastlanılan hatalar /K/ yerine /T/ (kapı yerine tapı gibi), /G/ yerine /D/ (gel yerine del gibi), /Ş/ yerine /S/ (kuş yerine kus gibi) ve konuşma peltekliğine sebep olan /S/ ve /Z/ seslerini yanlış üretmektir. Bunlar ve diğer ses üretim bozuklukları konuşma terapisi ile tedavi edilir.
Dil ve Konuşma Bozuklukları Uzmanı
Seda Atilla Şahin