Obezite başta ABD olmak üzere dünyanın birçok ülkesinde önemli bir halk sağlığı sorunu haline geldi. Obezite, alınan enerjinin harcanandan fazla olması durumunda vücut yağ oranının artmasıyla ortaya çıkıyor. Bilimsel araştırmalara göre ABD’de çocuk ve adolesanlarda obezite oranı yüzde 25-30, Türkiye’de ise yüzde 15-25 oranında. Acıbadem Kadıköy Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Uzmanı Prof. Dr. Serap Semiz, anne veya babadan birinin obez olması halinde çocukta yüzde 40, her iki evebeynin de obez olması halinde ise yüzde 80 oranında obezite görüldüğünü ifade ediyor. Prof. Semiz, bilimsel çalışmalara göre obezitenin kız çocuklarında erken ergenliğe neden olduğunu belirtiyor.
Prof. Dr. Serap Semiz, obezite hakkında sık soruları soruları şöyle yanıtlıyor:
Çocuklarda ve gençlerde obezitenin nedenleri nelerdir?
Obezite vücut yağ oranının artması demek. En kolay ve doğru belirleme yöntemi ise kilonun boyun metre cinsinden karesine bölünmesiyle elde edilen vücut kitle indeksi (VKİ) değerleri. VKİ yaşa ve cinsiyete göre elde edilmiş olan, toplumun kendi referans değerleri göz önünde bulundurularak değerlendirilmeli. Çoğunlukla alınan enerjinin harcanandan fazla olması durumunda enerji fazlalığı sonucu oluşan obeziteler karşımıza çıkıyor. Biz bunlara basit obezite diyoruz. Obezite çok küçük bir grupta tiroid bezi tembelliği, insülin direnci, böbrek üstü bezi hormonu olan kortizol fazlalığı gibi hormonal nedenlere ve nadiren iştah merkeziyle ilgili genetik bozukluklara bağlı olabiliyor.
Obezite son yıllarda neden artış gösterdi?
Çocukluk çağı obezitesi son yıllarda çok hızlı arttı. Önce gelişmiş ülkelerde ortaya çıktı. Daha sonra gelişmekte olan ülkelerin de sorunu haline geldi. Genetik nedenler yanında, yaşam tarzı değişiklikleri, çevresel faktörler bu artıştan sorumlu olarak görülüyor. Teknolojinin gelişmesiyle uzaktan kumandalı cihazların kullanımındaki artış, asansör kullanımı, şehir hayatı, servis kullanımı, yarışmaya dayalı sınav sistemi, dersane-okul temposunun yoğunluğu gibi bir çok neden var. Yeme düzeninde değişiklikler, hızlı tüketilen yüksek kalorili yiyeceklere ilginin fazla olması, ayaküstü atıştırmanın artması, çalışan annelerin hazır yiyeceklerle çocuklarını beslemesi gibi nedenlerle obezite arttı.
Obezitede genetiğin rolü var mıdır?
Genetik faktörleri de göz ardı etmemek gerekiyor, anne ve babası obez olan ailelerin çocuklarının da obez olması, obezitenin gelişmesinde genetiğin rolü olduğunu da gösteriyor. Eğer anne ve baba obezse çocuk yüzde 40 olasılıkla obez, her iki ebeveynin de obez olması halinde yüzde 80 olasılıkla obez oluyor. Evlat edinilen çocukların kilolarının biyolojik anne ve babalarına benzediği raporlanmış. Doğum öncesine ait durumlar, örneğin iri ya da düşük doğum tartılı olmak, diyabetik anne bebeği olmak gibi nedenler de obezite de etkili rol oynuyor.
Obeziteden ortaya çıkabilecek sorunlar nelerdir?
Obezite başlı başına çocuğun psiko-sosyal durumunu etkileyen bir sorun. Görünümü açısından ve performans gerektiren toplu faaliyetlere uyum sorunu açısından çocukta sosyal izolasyona sebep olabiliyor. Bu yüzden arkadaşları tarafından dışlanabiliyor. Obezitenin devam etmesi durumunda daha sonra ortaya çıkabilecek bazı sağlık sorunları var, bunların başında tip 2 diyabet, hipertansiyon, hiperlipidemi (kan yağlarında yükseklik), uyku apneleri, ortopedik problemler, insülin direnci geliyor. Kızlarda vücut yağlanmasının artışı leptin hormonunun artışına, bunun da ergenliği tetiklemesine neden oluyor. Aksine erkeklerde ergenlik gecikebiliyor. Kızlarda erken ergenlik olunca 8 yaşından önce meme gelişimi başlıyor, 10 yaşından önce adet görülüyor.
Obezitenin tedavisi nasıl yapılmalıdır?
Çocukluk çağı obezitesinde belli özel durumlar dışında ilaç tedavisi kullanılmıyor. Sadece yaşam tarzı değişikliği öneriyoruz. Grup sporlarını önermiyoruz. Kondisyonu düşük olan obez çocuğun yüksek volümlü egzersiz yapması zaten zor. Dolayısıyla önce genel yaşam içindeki hareketliliği artırmak, asansör kullanımını engellemek, toplu taşımayı daha az kullanmak, televizyon bilgisayar başında daha az oturmak ve hatta iki saatten aza indirmek gibi genel yaşam içindeki hareketi artırmak gerekiyor. Hoşlandığı bir spora da çocuğu yönlendirmek gerekiyor. Bunlar, ip atlama, yürüyüş, yüzme, aerobik, dans, bisiklete binmek gibi basit egzersiz türleri olabilir.
Obez çocuklara diyet yaptırılmalı mı?
Çocukların yanında çok fazla diyet sözünü kullanmamak lazım. Sağlıklı beslenme biçimi diye konuşmalıyız, önerilerimizi de bunun için yapmalıyız. Şok diyetleri çocuklarda asla kullanmamak gerekiyor. Yüksek kalori ve yağ içeren besinleri kısıtlayarak, sebze, meyve, baklagilin yeteri kadar bulunduğu protein, yağ ve karbonhidratın dengeli olduğu bir beslenme biçimini benimsetmek gerekiyor. Beslenme biçimi çocuğun büyümesini engellemeyecek biçimde günlük yeterli kalorinin alınabildiği, ara ve ana öğünlerden oluşmalı. Ailenin marketlerden alınan meyve suyu, kola, çikolata, gofret, cips gibi kolay tüketilen yiyecekleri evde bulundurmaması, okul yemekleri ve kantinlerde satılan ürünlerin de bu bilinçle tüketilmesi gerekli. Aile psikolojik olarak çocuğunu desteklemeli yeme biçimi ve genel hareketlilik ve spor konusunda benzer davranış biçimi ile çocuğuna örnek olmalı.