Yaz sıcakları günden güne artıyor. Kimimiz sıcakları deniz ve havuz tatili için fırsat bilirken, kimimiz içinse sıcak yaz günleri uykusuz geceler anlamına geliyor. Canlıların vazgeçilmez ihtiyacı olan uyku, sağlıklı bir yaşam için büyük önem taşısa da, uykunun kalitesi de çok önemli. Aşırı sıcaklar ne yazık ki uyumamıza veya kaliteli bir uyku süresi geçirmemize engel olabiliyor. Liv Hospital Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Ferah Ece, sıcak havalarda rahat bir uyku için alınacak önlemleri anlattı...
►Kalitesiz uyku nedir?
İyi bir uykunun başlıca ölçüsü, kişinin sabah dinç uyanması ve kendisini gün içinde zinde hissetmesidir. Kalitesiz uyku ise gece sürekli uyanmalar ve sabah yorgunluğu ile karakterizedir. Uyku bozuklukları solunum düzensizliklerine, bu düzensizlikler de kişinin gece boyunca bazen kısmi bazen de tamamen uyanmasına sebep olur. Bu yarı ya da tam uyanıklık durumları uykunun kalitesini bozar.
KARANLIKTA UYUYUN
► Kalitesiz bir uyku nelere sebep olabilir?
Çok gürültülü horlama ve uykudan boğulma hissi ile uyanmanın da eşlik ettiği kalitesiz bir uyku; işte verimi düşürür, konsantrasyonu bozar, hatta kilo bile aldırır. Bunun yanında unutkanlık, sabah baş ağrısı ve bulantı ile uyanma, sinirlilik; sıklıkla karşılaşılan durumlardandır. Sabahları dinç uyanmak ve bağışıklık sistemini güçlendirmek için karanlıkta uyumak gerekir. Çünkü bağışıklık sistemini düzenleyen ve vücudun biyolojik saatini koruyan melatonin hormonu saat 23.00 ile 05.00 arasında salgılanır. Bu saatler arasında karanlıkta uyunduğunda hormon, hücreleri yeniler. Gece boyunca bölünmüş uyku ve uykuda oksijen düşmeleri; çalışma performansını düşürür, dikkat gerektiren işlerde çalışan, taşıt kullananlarda kazalara yol açabilir.
► Uyurken klima kapatılmalı mı?
Klimalar iyi temizlenmezse su tesisatlarının açığa çıktığı ve temiz olmayan ortamlarda lejyoner denilen bir hastalığa neden olabilir. Bu hastalığın, hastayı yoğun bakıma kadar götürme riski vardır. Kendini öksürük, balgam çıkarma, titremeyle yükselen ateş, eklem yerlerinde ve kaslarda ağrı ve halsizlik ile belli eder. Yine klimanın ilk çalıştığı dakikalar çok önemlidir. Eğer filtresini değiştirmiyorsak, ilk kullanımda hava içindeki tozu dışarı çıkarır. Bu da astımı tetikler.
► Uyku-apne sendromu nedir?
Horlamanın solunum durmaları ile birlikte olduğu klinik tabloya obstrüktif uyku-apne sendromu denir. Uyku sırasında üst solunum yolunu açık tutan ve kapatan kaslarda gevşeme olur. Bu gevşeme, hava yollarında uyku sırasında hafif bir daralmaya sebep olur ve hafif bir horlama meydana gelir ki genellikle bunun bir önemi yoktur. Uyku apne sendromlu hastalarda uykuya bağlı bu kas gevşemesi çok fazla olur ve nefes almak güçleşir. Beyin nefes almaktaki bu güçlüğü fark eder ve solunum çabasını artırır. Artan solunum çabası beyni hafifçe uyandırır ve hava yolu açılır. Uyandıktan sonra hava yolu tamamen açılır. Solunum çabası normale döner ve yeniden uykuya dalınır, havayolu yine daralır, solunum çabası yeniden artar, yeniden uykudan uyanma olur ve bunlar gece boyunca tekrarlar. Buna genellikle kan oksijen düzeyindeki düşmeler eşlik eder. Hava yolu çeşitli seviyelerde tıkanır. Tıkayan faktörler; üst solunum yolunu çevreleyen dokulardaki şişkinlikler, büyük bademcikler, büyük dil ve uykuda gevşeyen üst solunum yolu kaslarıdır. Diğer bir tıkanma noktası burun olabilir. Çenenin küçük olması ve üst solunum yolunun yapısı da tıkanma yapabilir. Uyku apne sendromunda uyku sırasında solunum belli süre durur.
UYKUDA ÖLÜME SEBEP OLABİLİR
► Tedavi edilmeyen uyku apnesi nelere sebep olabilir?
Tedavi edilmeyen uyku apnesi sendromu; kalpte aritmilere, kalp büyümesine, kalp krizi riskinin artmasına, kontrol edilemeyen yüksek tansiyona ve şeker hastalığına, inmeye, iktidarsızlığa, kontrol edilemeyen şişmanlığa, depresyona ve hatta uykuda ölüme bile sebebiyet verebilir.
KAS GEVŞETİCİLER VEYA UYKU İLAÇLARI ÜST SOLUNUM HAVA YOLUNU TIKAYABİLİR
► Pamuklu kumaş hava akımına izin verdiği için çarşaf, nevresim kılıfı ve yastık kılıflarınız pamuklu olsun.
► Solunumu rahatlatmak ve kalp üstünde basınç oluşmasını azaltmak için yemeğinizi yatmadan en az üç saat önce yiyin.
► Yatmadan en az dört saat önce alkol alımını kesin. Aşırı alkol, solunumu baskılar ve uykuda solunum durmalarının sıklığını artırır. Alkol ve uyku ilaçları, kas gevşetici, anksiyete önleyici, ağrı kesici gibi ilaçlar; üst solunum yolu kaslarında gevşemeye yol açıp hava yolu tıkanmasına neden olabilirler.
► Sigaranın neden olduğu tahrişin, horlama ve apne ağırlığını artırdığı düşünülüyor.
► Sırt üstü yatma; boyun ve boğazdaki yumuşak dokuların arkaya doğru kaymasına ve bunun sonucu olarak hava yolunun daralmasına ya da tam tıkanmasına yol açar. Sırta yerleştirilecek yastıkçıklar ya da pijamanın arkasına dikilecek bir cebe yerleştirilen tenis topu hastanın sırt üstü yatmasını engelleyebilir.
► Sıcağa hassas kişilerin, genel kanının aksine, yatak odalarında dikkatli kullanılan klimalar uyku kalitesini artırır ve hastalıklara yol açmaz. Ancak filtrelerin sık temizlenmesi veya değiştirilmesi ve nem oranının çok düşürülmemesine dikkat edilmelidir.
UYKUDAN BOĞULACAK GİBİ UYANIYORSANIZ...
Uyku apne sendromunun belirtileri şunlardır:
► Çok gürültülü horlama
► Uykudan boğulma hissi ile uyanma
► Yorgunluk
► Uygunsuz yerlerde uykuya dalma (İşte, sinema-tiyatroda)
► Konsantrasyonda güçlük
► Unutkanlık
► Sabah görülen baş ağrısı ve bulantı
► Sinirlilik
► Depresyon
► Cinsel istekte azalma
► Erkeklerde impotans (iktidarsızlık), kadınlarda adet düzensizlikleri
► Gece boyunca sık idrara çıkma ya da yatağı ıslatma gibi şikayetler
► Taşıt veya makine kullananlarda kazalara sebebiyet verecek kadar uykuya dalma gibi belirtiler