Kaliforniya’da yaşlanmanın etkilerini ortadan kaldırdığı iddia edilen beyin egzersizleri ya da beyin antrenmanlarının reklamlarına çok sık rastlarsınız.
"Atasözü doğru: Kullanmazsanız kaybedersiniz” diyor Los Angeles merkezli beyin egzersizleri şirketi Neurotopia’nın bilim şefi Dr. Leslie Sherlin; "Beynimizi ne kadar çok kullanırsak o kadar güçlü, kendini uyarlayabilen ve esnek olur" diye de ekliyor.
Beyin egzersizleri bulmaca çözmek ya da telefon numaralarını ezberde tutmak kadar basit olabilir.
Ancak bu tekniklerin insanın zihninin genç kalmasında ya da Alzheimer gibi yaşlanmayla ortaya çıkan hastalıkları önlemede bir etkisinin olup olmadığı tartışma konusu.
Sherlin "Umut vaat eden pek çok teori var, ama henüz yeterli veri yok. Gerçekten geniş kapsamlı bir biçimde test edilmesi gerekiyor. Teorik açıdan baktığınızda ve sistematik olmayan kanıtlara göreyse ihtimaller ortada" diyor.
Dr. Daniel Amen, yaşlanmanın beyin üzerindeki etkilerini geriletmenin bir başka yöntemini tanıtıyor.
Kaliforniya’da çalışan psikiyatrist Amen beyin görüntüleme sistemlerinin pek çok kişinin daha uzun yaşamasını ve daha genç kalmasını engelleyen sorunları tespit edebildiğini öne sürüyor.
Hatta Dr. Amen’in kitaplarından birinin adı Use Your Brain To Change Your Age (Yaşınızı Değiştirmek İçin Beyninizi Kullanın).
"Esasen beyniniz belirtiler ortaya çıkmadan yıllar önce gerilemeye başlıyor" diyor Amen.
Dr. Amen, hastalarına teşhis koymak için kan tahlilleri, idrak testleri, aile geçmişi ve beyin tomografisine başvuruyor.
Tomografi beyin aktivitelerinin bir göstergesi olarak beyindeki kan akışını görüntülüyor.
Sonuç olarak beyin yüzeyindeki boşluklar olarak tarif edilen, kan akışının düşük olduğu bölgelerin üç boyutlu görüntüsü elde ediliyor.
Amen’in benim beynimi muayenesinde alın korteksim ve beyinciğimde aktivite düzeyinin düşük olduğu görüldü.
Bu, dikkat aralığı ve hafıza sorunlarına işaret ediyor.
Yani, henüz 50 yaşında olmama rağmen, yaşlanmanın normal etkisiyle hafızam sorunları silip atıyor.
Amen "70 yaşında bile olsan bu normal değil” diyor ve ekliyor “Bu beyninin mücadele etmeye başladığı anlamına geliyor."
'Beyinde ay yüzeyine benzer çukurlar'
Amen yaşam süremizin kısmen beyin fonksiyonlarıyla belirlendiğini söylüyor. Çok fazla yememek ve içmemek gibi iradeli kararlar vermemiz gerekiyor. Araç kullanırken tedbirli olmamız, uykumuzu almamız, arkadaşlarımızı akıllıca seçmemiz ve stresten kaçınmak için planlama becerisine sahip olmalıyız.
Bunlar zaten aklı başında herkesin bildiği şeyler. O zaman beyin tomografisine ne gerek var?
Kaliforniya’da avokado endüstrisinden emekli bir yönetici olan Mark Affleck “kararsız ve zihnini bulanık” hissettiği şikâyetiyle bir sene önce Dr. Amen’e başvurdu.
Beyin tomografisinde ayın yüzeyindekine benzer boşluk ve çukurlar göründü. Dr. Amen bunları sağlık durumunun zayıflamasıyla ilişkilendirdi.
Affleck teşhisin kendisini hayatını değiştirmeye teşvik ettiğini söylüyor.
Artık hemen hergün 45 dakikalık yürüyüşler yapıyor, her iki günde bir ağırlık çalışıyor. Sebze ağırlıklı besleniyor, kafein ve şekerden de uzak duruyor.
Emekli yönetici altı ay sonra çektirdiği beyin tomografisinin farklı göründüğünü söylüyor. Boşluklardan bazıları dolmuştu ve “daha sağlıklı görünüyordu."
"[Beyin tomografisinin] kesinlikle gerekli olduğunu düşünmüyorum, ama durumu bir defa görmek ve ardından değiştiğini de görmek kuvvetli bir etki oluşturuyor” diyor Affleck.
'Dikkat süresini uzatmak için masa tenisi'
Beynimin belli başlı bölgelerindeki kan akışını hızlandırmak için Amen daha az ekmek, daha çok sebze yememi, diyetimi balık yağı ve vitaminlerle güçlendirmemi, beraberinde uykuyu destekleyen bir hormon olan ve hemen her ülkede reçetesiz satılan melatonin kullanmamı tavsiye etti.
Dikkat süremi uzatmak içinse masa tenisi oynamamı önerdi – motor sinir kontrollerinde önemli bir rolü olan beyincikteki faaliyetlerin artmasını sağlayacak bir koordinasyon egzersizi.
İki ay sonra kendimi daha atik hissediyordum ve Ameni yeniden ziyaret ettiğimde betin tomografimde küçük değişiklikler olduğunu gördüm. Ama daha sağlıklı bir yaşam zaten daha iyi hissetmemi sağlayacaktı.
Dr. Amen’e danışmanın maliyeti 3,600 dolar ve beyin tomografisi de ucuz değil. Her uzman da bunu yapmanın gerekli olduğunu düşünmüyor.
Kaliforniya Üniversitesi Uzun Ömürlülük Merkezi’nden Dr. Gary Small "Kariyerimi beyin görüntüleme teknolojisini geliştirmeye adadım ve çok büyük umutlar vaat ettiğini düşünüyorum. Ama herhangi bir teşhis testi istemeden önce kendime soruyorum 'Bu gerçekten hastanın sonuçlarını değiştirecek mi? Tedaviye etkisi olacak mı? Faydası olacak mı?'"
Atlanta’daki Emory Üniversitesi’nden Psikiyatri, Nöroloji ve Radyoloji Profesörü Dr. Helen Mayberg konuya daha da eleştirel bakıyor.
"Bu türden görüntüleme yöntemlerinin sağlıklı olduğunuzu doğrulamak ya da belirli bir durumun teşhis edilmesi için kullanılabileceğine dair hiçbir kanıt yok” diyor Mayberg.
Ona göre Dr. Amen “Pek çok insanın genel sağduyusuna hitap eden, sağ duyulu tavsiyeler veren becerikli bir konuşmacı.
Mayberg “Beyin tomografisi onun muayenelerinin gereksiz bir parçası ama belli ki iddialarını desteklemek açısından bir düzeyde bilimsel (ama denenmemiş) bir teyit aracı” diyor.
Beynimin içine bakmak benim yaşımı değiştirmedi. Hâlâ 50 yaşındayım. Ayrıca pahalı bir görüntüleme teknolojisinin herhangi birinin makul bir yaşam tarzı benimsemesi için gerekli olup olmadığı da tartışılır.
Ama elbette ki mevzu yaşını gerçek anlamda geriye çekmek değil.
Esas mesele insan vücudunun en iyi şekilde işlemesi ve daha genç görünmek, hissetmek ve düşünmek için iyi karar vermek ve bunu becermek.
Babamın da her zaman dediği gibi "Kafanı kullan."