ZİYNETİ KOCABIYIK
İlaç sektöründe yeni ilaçların keşfi konusunda yaşanan tıkanmaya "sanal ilaç araştırmaları" çözüm oluyor. İlaç haline gelecek yeni moleküllerin keşfi için geçen sürenin çok uzun olması yeni ilaçların tedaviye katılmasını zorlaştırıyor. Yeni bir ilacın keşfi için 5-10 bin molekül inceleniyor. Bu süre 3-6 yıl sürüyor ve yaklaşık 330 milyon dolara mal oluyor. Dünyada birçok üniversitenin üzerinde çalıştığı ve ilaç teknolojilerinin geleceğini oluşturan "bilgisayar destekli ilaç araştırmaları" Bahçeşehir Üniversitesi Tıp Fakültesi, Hesaplamalı Biyoloji ve Moleküler Simülasyonlar Laboratuvarı'nda da yürütülüyor. Bu konu ile ilgili olarak Avrupa Birliği ve TÜBİTAK'tan toplam 1 milyon TL destek alan Laboratuvarın yöneticisi ve Bahçeşehir Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Serdar Durdağı, "Bilgisayar üzerinden yapılan ilaç tasarımları 2-3 haftaya düşürüyor ve ilaç geliştirme maliyetlerini azaltıyor. Bu teknoloji ile yakın bir gelecekte daha fazla ilaç, daha kısa sürede ve daha ucuz maliyetle geliştirilebilecek" dedi.
Özellikle son yıllarda bilgisayar teknolojilerindeki ilerlemelere paralel olarak bu teknolojilerin yeni ilaç keşfi ve yan etki mekanizmalarının kontrolünün "sanal ortamda" yapılmasının gündeme geldiğini söyleyen Doç. Dr. Durdağı, "İlaç endüstrisi yeni bir ilaç üzerinde çalışırken önce milyonlarca bileşiği tarıyor. Bu süreç hem çok uzun sürüyor hem de her zaman işe yarar bir molekül bulunamayabiliyor. Moleküler biyoloji, moleküler modelleme ve hesaplamalı kimya ve biyoloji alanlarındaki gelişmelerden de faydalanabilen bilgisayar destekli ilaç tasarım çalışmalarında ise paralel hesaplama teknikleri kullanılarak moleküllerin protein değerleri belirlenebiliyor. Böylece, sanal ortamda birkaç dakikada daha fazla tarama yapılabiliyor. Örneğin normalde milyonlarca molekülün test edilebilmesi için bir insan ömrü yetmezken, bilgisayar destekli rasyonel ilaç araştırmalarında milyonlarca molekülü birkaç hafta gibi kısa bir sürede taramak mümkün oluyor" dedi.
SÜRE KISALIYOR, MALİYET AZALIYOR?
Halihazırda piyasada bulunan pek çok yeni nesil hipertansiyon, kalp, grip ve göz ilacının keşfinde bilgisayar tasarımından faydalanıldı. İlk araştırmaların laboratuvar yerine bilgisayarda yapılması daha fazla molekülün daha kısa sürede belirlenmesine yardımcı oluyor.
Yan etkiler, ilaç piyasaya çıkmadan belirlenebiliyor
Bilgisayar, sadece yeni ilaçların keşfinde değil mevcut ilaçların veya araştırılan ilaç aday moleküllerinin yan etkilerinin ve etki mekanizmalarının da incelenmesinde kullanılıyor. Milyonlarca dolara mal olan mevcut ilaçların piyasadan çekilmesindeki en önemli sebeplerden birinin hayati ilaçların kalp ve damar sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri olduğunu söyleyen Doç. Dr. Durdağı, "Yeni ilaçların geliştirilmesi sırasında aday ilaçların molekülleri, henüz ilaç haline gelmeden kardiyovasküler yan etkiler açısından da incelenerek kalp üzerinde olumsuz etki yapmayan ya da riski az olan bileşikler seçilebiliyor" diye konuştu.
Bilgisayarla yapılan ilaç tasarımıyla birçok ilacın keşfedildiğine ve ilaçların etki mekanizmalarının ortaya çıkarıldığına dikkat çeken Doç. Dr. Durdağı, bu yaklaşımın yeni nesil bir çok hipertansiyon, kalp, göz, grip, hepatit C ilacının keşfinde önemli rol oynadığını söyledi. Doç. Dr. Durdağı, "Son yıllardaki bilgisayar teknolojilerindeki ilerlemeler sayesinde, bilgisayarda yapılan modelleme ve simülasyonlar, ilaç olma kapasitesine sahip moleküllerin belirlenmesine yardımcı oluyor. Dünyada birçok araştırma laboratuvarında bu ve benzeri bilgisayar-destekli ilaç tasarım çalışmaları yürütülmektedir" dedi.