Geç ergenliğe giren çocuklarda boy uzaması yaşıtlarının gerisinde kalıyor. Prof. Dr. Atilla Büyükgebiz, "Büyüme hormonu eksikliği geç ergenlik nedenidir ve mutlaka tedavi edilmesi gerekir. Ailelerin korkmasına gerek yok" diyor
Ergenlik çağı, çocukların büyümesinde en önemli dönemlerden biridir. Bu dönemde erkekler ortalama 25-30, kızlar ise 20-25 santimetre uzar. İster kız, ister erkek olsun, boy kısalığının sorun olabileceğine dikkat çeken Bilim Üniversitesi Çocuk Endokrinoloji Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Atilla Büyükgebiz, şu uyarılarda bulundu: "Erken ergenliğe giren çocuklar, başlangıçta yaşıtlarına göre önde gibi görünseler de tedavi edilmezlerse boyları kısa kalıyor. Zamanından önce oluşan gelişmeler psikolojik sorunlara yol açabiliyor."
ARADAKİ AÇIĞI KAPATAMAZ
Ergenlik çağında 'normal boy' artışını neler etkiliyor?
Ergenlik öncesinde de büyümenin normal gidiyor olması lazım. Ergenlik dönemine normalin altında boy uzunluğu ile giren çocuk, ergenlikte bu açığını kapatamaz. Tedavi edilmezse de, akranlarını yakalayamaz. Çocuğun doğum boyu ve kilosu bile ergenlikte uzayacağı boyu belirler. Hatta anne karnındaki beslenme, çocuğun büyümesini bozabilir.
Ergenlikte boy birden uzar mı?
Ergenliğin ortalama dört yıl sürdüğü düşünülürse, ilk 6-12 aylık zaman diliminde hızlı boy artışı oluyor. Kız çocukları 20-25, erkek çocuklar ise 25-30 santimetre uzuyor. Bu dönem; erkeklerde 13-14 yaşlar, kızlarda ise 11.5-12 yaşlar arasındadır. Daha sonraki yıllarda ise büyüme yavaşlayarak devam eder. Seks hormonları nedeniyle kıkırdaklar kemikleşmeye başlayınca da kemik yaşları ilerler.
ÂDET SONRASI YAVAŞLIYOR
Ergenlikte salgılanan erkeklik hormon testosteron veya kadınlık hormonu östrojen boy uzamasını azaltır mı?
Bu hormonlar, boy uzamasını destekliyor ama kıkırdaklardaki kemikleşmeyi de sağladıkları için kemik yaşını ilerletip bir süre sonra boy uzamasının durmasına neden oluyor. 11-12 yaşlarında ergenliğe giren bir çocukta, en hızlı boy artışı 13-14 yaşlarında oluyor. Bu dönemde 8-10 santimlik hızlı bir boy artışı söz konusudur.
Kızlarda en hızlı uzama süreci âdet öncesi dönemde mi yaşanır?
Büyüme, 18 yaşına kadar her yıl biraz daha azalarak devam eder. Kızlarda ise 10 yaşından itibaren göğüslerin büyümesi ile ergenliğe giriş başlar ve boy uzaması hızlanır. En hızlı uzama âdet öncesi yaşanır. Âdetin ardından büyüme yavaşlar ve üç yıl sonra 7-8 santimetreyle tamamlanır. Âdetleri düzensiz olan kız çocuklarında boy artışı biraz fazla olur.
YÜZÜ BÜYÜMEYEN ÇOCUKTA HORMON EKSİKLİĞİ VARDIR
Çocuğun boyu uzamıyorsa büyüme hormonuna mı baktırmak gerekir?
Boy artışını, direkt olarak büyüme hormonu etkiler. Belli bir yaşa kadar normal büyüyen çocukta, boy artışında duraklama veya yavaşlama olabilir. Çocuk yaşıtlarından geri kalmaya başladığı zaman; herhangi bir beslenme bozukluğu, kronik hastalığı yoksa hormon eksikliğini düşünürüz. Tiroid ve büyüme hormonu eksikliği, en sık rastladığımız boy kısalığı nedenleridir. Büyüme hormonu eksik olan çocuklar hafif kiloludur ve yüzleri yaşlarına göre daha çocuksudur. Bu çocuklar ergenliğe de geç girerler.
UZAYANA KADAR SÜRER
Büyüme hormonu eksikliğine nasıl bir tedavi uygulanır?
Büyüme hormonu veriyoruz. Tedavi boyunca hasta, her akşam yatmadan önce insülin iğnesi gibi çok ince bir iğne ile ve özel bir kalem yardımıyla enjeksiyon yapar. Bu enjeksiyonlar, çocukların kendi kendilerine uygulayabilecekleri kadar basittir.
ANNE VE BABASININ BOYU ÖRNEK OLMAZ
'Kısa boy' teşhisini nasıl koyuyorsunuz?
Çıplak ayakla ölçülen boyun, yaş ve cinsiyete göre normal büyüme eğrilerinin alt sınırlarında olması, kısa boy göstergesidir. Yapılan en büyük hata, anne ve babanın boyunu örnek gösterip "Sizin boyunuz kısa, çocuğun boyu da ancak bu kadar olur!" demektir.
GECİKEN VAKALARDA BAŞARI ORANI DÜŞER
Büyüme tedavisinde kanser riski var mı?
Büyüme hormonu eksikse yerine koyuyoruz. Uzmanlar uygun dozu hesaplayarak, belirli aralıklarla kontrol ederek tedaviyi sürdürüyor. Sağlıklı bir çocuğun kanser olma riski neyse, büyüme hormonu eksikliği tedavisi olan çocuğun da riski o kadardır. Ailelerin hekimlerine güvenip tedavi yaptırmaları gerekiyor. Geciken vakalarda yeterli başarıyı yakalayamıyoruz. Büyüme hormonu eksikliği olan bir çocuk, tedavi ile ilk yıl 12, sonraki yıl da sekiz santimetre büyüyor.
ERKEN ERGENLİK TEDAVİ EDİLMELİ
Erken ergenlik, büyümeyi nasıl etkiliyor?
Ergenliğin kız çocuklarında 8, erkeklerde ise 9 yaşından önce başlamasına erken ergenlik diyoruz. Erken ergenliği daha çok kızlarda görüyoruz. Sekiz yaşından önce meme büyümesi başlıyor, östrojen salgılanması ile hızlı boy artışı oluyor. Bu çocuklar başlangıçta uzun oluyor ama tedavi edilmezlerse erişkin boyları kısa kalıyor.
ERKEKLER GECİKİYOR
Ailelerin tedaviye yaklaşımı nasıl?
Anne-babalar, çocuklara 'hormon verilmesinin zararlı olabileceğini' düşünebilirler ama endişeleri yersizdir. Çocuk mutlaka tedavi edilmelidir.
Geç ergenlik ne gibi sorunlara yol açıyor?
Ergenlik gecikmesini daha çok erkek çocuklarda görüyoruz. 14 yaşına kadar testislerin büyümemesi, ergenliğin gecikmesidir. Kızlarda ise 14 yaşına kadar memelerin büyümemesi, geç ergenlik göstergesidir. Çocuğun boyu kısa kalır...
KIZLARDA UZAMA 16-17'SİNDE BİTER
Kız çocuklarının uzaması ne zaman durur?
Âdet gördükleri günden itibaren kız çocuklarının boyları 6-7 santim uzayıp, 2-3 yıl içinde durur. Bunun sebebi; âdet gördükten sonra artmaya başlayan östrojen hormonunun büyüme kıkırdaklarını kapatmasıdır. Dolayısıyla; regl olan kızların boyu daha fazla uzamaz. Kız çocuğu, 14 yaşında âdet görmüşse büyümesi 16-17 yaşında tamamlanır. "Kızlarda boy uzaması 18'e kadar devam eder" gibi yanlış inanışların bilimsel bir dayanağı yoktur.
AİLELER YAKINDAN TAKİP ETMELİ
Normal boy uzunluğu nasıl ölçülüyor?
Boy uzunluğunun değerlendirilmesinde kullanılan ölçü; o andaki boyun, hangi büyüme eğri diliminde olduğu ve büyüme hızıdır. Anne-babalar da çocuğun büyümesini yakından takip etmelidir.
ESRA TÜZÜN