Okan Güray Bülbül
Türkiye 50 ve daha üzeri saatle çalışanların istihdam edilenler içerisindeki oranı açısından OECD ülkeleri içerisinde lider durumda. Çalışanların yüzde 40,9'u haftada 50 ve daha fazla saat çalışıyor. Yani neredeyse iki çalışandan birisi 'sürekli' fazla mesai yapıyor. OECD ortalaması yüzde 12,5'ken, Türkiye 49,1 saatle ortalama haftalık çalışma süresinin en yüksek olduğu OECD ülkesi konumunda. Yasal çalışma süresinin 45 olduğunu düşündüğümüzde bütün çalışanların haftada ortalama 4 saat fazla mesai yaptığını görüyoruz.
İşveren Ödemek istemiyor
OECD verilerinin ortaya koyduğu durumun farklı bir boyutu ise çalışanların genellikle fazla mesailerinin karşılığını alamaması. Pek çok işveren fazla mesai yaptırdığı çalışanlarına bu sürelerin karşılığı olarak ödeme yapmıyor. Halbuki haftalık 45 saatin üzerindeki çalışmaların fazla mesai olarak değerlendirilmesi ve yüzde 50 zamlı ödenmesi gerekir. Ne yazık ki, işverenler çoğu kez fazla mesainin çalışanların ücretine dahil olduğunu iddia etmekte ve işyerindeki çalışmaların tümü için ücret ödemesi yapıldığını savunmaktadır. Ancak Yargıtay bu iddiayı çoğu kez haklı bulmuyor.
İKİ DURUMDA MÜMKÜN...
Fazla çalışmanın ücrete dahil olarak belirlenebilmesi ancak iki durumda hukuka uygun olarak kabul edilmektedir. Bunlardan ilki, çalışanın belirli konumdaki işveren vekili statüsünde bulunmasıdır. Bu durum sadece yargı kararlarında değil teftiş sırasında da dikkate alınmaktadır. İkinci durum ise sözleşmesinde ücreti emsal çalışanlara göre önemli ölçüde yüksek belirlenen çalışanlar için söz konusu olmaktadır. Teftiş anında ikinci durum dikkate alınmamakta konuyla ilgili karşılaşılacak olası bir idari para cezasında ayrıca cezanın iptaline ilişkin dava açmak gerekmektedir.
İdari para cezası öder
İşverenler fazla mesai yaptırdıkları işçilerin ücretlerini ödemezlerse ileride canları yanabilir. İşveren, işçi fazla mesai yaptığını ispatlarsa hem işçiye bu süreler için ödeme, hem de SGK'ya fazla mesaiye ilişkin bildirim yapmak durumundadır. İşveren bu bildirimleri yenilediğinde idari para cezası da ödemek zorundadır.
Denetim şart
Fazla mesai, ne yazık ki çalışma hayatının en ciddi sorunları arasında yer alıyor. Bu soruna; işverenlerin bilgilendirilmesi, denetim sisteminin etkin bir şekilde çalıştırılması, yeni istihdam yaratmanın kolaylaştırılması ve istihdam üzerindeki vergi ve sosyal güvenlik primi yüklerinin hafifletilmesiyle bütüncül bir yaklaşımla çözüm aranması gerekmektedir.
270 saat sınırı var
İşverenlerin fazla mesai konusunda dikkat etmeleri gereken bir diğer husus ise bir çalışanın yılda en fazla 270 saat fazla mesai yapabileceğidir. Bu sınırın üzerinde fazla mesai yaptırılamaz. Ancak ne yazık ki, Yargıtay'ın bu konuda verdiği kararlar işverenlerin elini güçlendiriyor. Yargıtay 270 saatin üzerindeki fazla mesailerin ödenmesi gerektiği yönünde kararlar vererek işverenlere bir nevi, '270 saatin üzerinde fazla mesai yasak ama yaptırdıysan bari parasını öde' diyor.
iŞYERiNi KAPATABiLiR
Çalışma süreleri uzadıkça iş kazası riski artıyor. Bu nedenle İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'na 'üretim zorlaması' kavramı girdi. Çok tehlikeli sınıfta yer alan ve ihaleyle alınan işlerde teknolojik gelişme, işgücü kapasitesinin artırılması gibi unsurlar sağlanmadan üretim ve/veya imalat planlarına, iş programlarına aykırı hareket edilerek üretim zorlaması nedeniyle hayati tehlike oluşturacak şekilde çalışma biçimleri, işin durdurulma sebebi sayılabiliyor.