Günümüzde pek çok ebeveyn, çocukları için, artikülasyon bozukluğu şikayeti ile dil ve konusma terapisti ne başvurmaktadırlar. Peki halk arasında pelteklik olarak da ifade edilen artikülasyon bozukluğu nedir? Artikülasyon bozukluğu: konuşma esnasında bir harfin (fonemin) hiç çıkmaması, anlaşılır biçim de çıkmaması ya da harf başka bir harf olarak çıkmasıdır. Dil ve konumsa terapisi alanında artikülasyon bozuklukları ise R, S,Ş,Ç,C,K,L gibi fonemlerde sık olarak ortaya çıkmaktadır.
Artikülasyon bozukluğu fonem düzeyinde değerlendirilirken her fonem için kelimenin başında, ortasında ve sonunda kullanımları değerlendirilir. Yani bir çocuk ya da yetişkin T harfini değerlendireceksek,
T harfinin başta kullanımı : Tane
T harfinin ortada kullanımı: Beton
T harfinin sonda kullanımı: Bot
Bu üç düzeyinde değerlendirilmesi gerekir. Dil ve konuşma terapisti için terapi hedefi bu üç düzeydeki yanlış kullanımların ortadan kaldırılmasına yönelik olacaktır.
Bir harfin (fonemin) doğru kullanımı için en temel kriter yaş kriteridir. Her harfin (fonemin)kullanımı için beklenen bir yaş düzeyi vardır. Örneğin B,M gibi fonemler için doğru artikülasyon edilmesi beklenen yaş 2 iken, R foneminin doğru artikülasyonu için beklenen yaş 6 ve daha üzeri olabilmektedir. Bu nedenle bir fonemin beklenen yaştan önce konuşulamaması dil ve konuşma terapisi açısından bir artikülasyon bozukluğu olarak değerlendirilmez.
Artikülasyon Bozukluğuna Yol Açan Etmenler Nelerdir?
Gelişim gerilikleri
Çocukta dil bağının oluşması nedeniyle dilin rahat hareket edememesi
Konuşma organlarındaki Ince motor kaslardaki gerilikler ya da yetersiz fonksiyona sahip olması
Ağız (oral) ve yüz (fasial) deki anormallikler
Yarık damak, dudak
İşitme kaybı
Dikkat eksikliği
Mental gerilik
Fonolojik Bozukluk
Bir fonemin bir yerde doğru söylenirken başka bir yerde söylenememesidir. Fonolojik bozukluk ile artikülasyon bozukluğu arasında en önemli fark, artikülasyon bozukluğunda bir harfin kelimenin başında kullanıldığı her durumda yanlış söylenir. Fonolojik bozuklukta ise bazen doğru söylenir bazen yanlış söylenir. Örneğin T foneminin başta kullanımında Tane derken T doğru söylenir ancak Tokat söylenirken T yanlış söylenir. Hokat gibi söylenebilir.
Artikülasyon ve Fonolojik Bozukluk Terapisi
Artikülasyon bozukluğu yaşayan bir çocuk ya da yetişkin içinartikülasyon değerlendirme testinde geçmesi gerekir. Hangi fonemin hangi düzeyde ( başta, ortada, sonda) kullanılamadığının tespiti gerekir. Eğer artikülasyon bozukluğu gözlenmişse mutlaka işitsel değerlendirme ile gelişim değerlendirmesi yapılmalıdır. Eğer çok fazla sayıda fonemde artikülasyon ve fonolojik bozukluk gözlenmiş ise zeka testi yaptırmakta da fayda vardır.
Artikülasyon bozukluğunda dil ve konuşma terapisi çalışması planlanırken gelişim açısından kolay söylenmesi beklenen, b,m gibi fonemlerden başlanmalıdır. Dil ve konumsa terapisti bireyin motivasyonunu artırmak için kolay artiküle edilebilen fonemlerden, artiküle edilmesi daha zor fonemlere doğru gitmelidir.