Abdurrahman Yıldırım / Habertürk

Yaz aylarında hızla değer yitiren Türk Lirası sonbaharda bu kaybını aynı hızda geri alıyor. 12 Mart’tan başlayarak bir dizi nedenden dolayı 13 Ağustos’a kadar dolar karşısında yüzde 47.5 değer kaybeden TL, bu tarihten sonra 17 Ekim itibariyle yüzde 31.4 değerlendi. 12 Mart’ta 26.3 sent olan TL 13 Ağustos’ta 13.8 sente indikten sonra 17 Ekim’de 18.1 sente yükseldi.

-Doların değeri açısından baktığımızda 13 Ağustos’a kadarki 5 ayda TL’ye karşı yüzde 90.4 artış kaydetti. Yaklaşık bir ay süreyle yüksek dalgalı seyir izledi. Eylül ortasından bu yana ise hızla düşüşe geçti. Dolar 13 Ağustos tarihindeki 7.24 TL düzeyinden 17 Ekimde 5.51’e geriledi.  İki aydan biraz fazla zamanda doların TL’ye karşı kaybı yüzde 23.9’a vardı.

-Doları artıran nedenler de düşüren nedenler de çok. Hatta bir dizi neden diye sıralayabiliriz. Fakat bu nedenlerin bazıları aynı veya benzer olsa da, bazıları farklı.

DOLARDA YÜZDE 90'LIK ARTIŞIN NEDENLERİ 
(12 Mart’tan 13 Ağustos'a)

 1-Dünyada ticaret savaşlarının bu dönemde başlatılmasının etkisiyle gelişen ülkelere yönelik sermaye akımları zayıfladı. Nitekim 5 ayı kapsayan bu dönemde Türkiye’ye net bazda sıcak para gelmediği gibi, her ay para çıkışı oldu.

2-Meclis’te İttifak Yasası’nın görüşülmeye başlandığı 12 Mart’ta erken seçim konusunda kulaklara kar suyu kaçtı. Seçim süreci, yapılan harcamalar, büyümenin ivmelenmesi, bütçe açığı gibi nedenler ekonomide riskleri artırdı.

3-Mayıs ayında Türkiye’nin kredi notunun düşürülmeye başlanması ve not indirimlerinin devam ettirilmeleri.

4-Yüksek büyümenin yüksek cari açığı ve yüksek enflasyonu tetiklemesi.

5-TCMB’nin politika faizinin artan cari açığı ve enflasyonu geriden izlemesi. Düşük tutulan faizler de dövize yönelmenin yolunu açtı. Yerli ve yabancıların TL’ye karşı spekülatif atak yapmasıyla sonuçlandı.

6-Rahip Brunson davasında somutlaşan ABD ile siyasi, jeopolitik ve ekonomik gerginlik yaşanması.

7-ABD ile gerginliğe paralel Halkbank’a bankacılık sistemi de sarsacak boyutta  yüklü para cezasının kesileceği endişesinin doğması.

8-Yüksek büyüme sonucu ekonominin iç  ve dış kaynak ihtiyacı yükseldi. Özel sektörün yüksek borçlu olması, bu borcunun yarıdan fazlasının dövizle olması, kurları artması sonucu borçlarını ödeyemeyecek duruma düşeceği endişesi oluştu.

9-Kur artışına karşı faiz silahının etkili bir şekilde kullanılmaması yayında beklentilerin yönetilmesi, yeni bir ekonomik paket açılması gibi diğer müdahale araçlarının kullanılmasında da geç kalındı. Çünkü seçim atmosferindeydik ve yeni hükümetin kurulması ile önlemlerin yürürlüğe sokulması belli bir zaman aldı.

DOLARDA YÜZDE 24'LÜK DÜŞÜŞÜN NEDENLERİ

(13 Ağustos’tan 17 Ekim'e )

1-Faizlerin eylül ortasında yüklü biçimde artırılması.

2-Ödenemeyen şirket borçlarının yeniden yapılandırılması yoluna gidilmesi.

3-Mevcut durumun gerçekçi bir resmini ortaya kayan ve beklentileri karşılayan Yeni Ekonomik Program hazırlanması.

4-Enflasyonla Topyekun Mücadele kampanyası ile enflasyonda yükseliş beklentisinin kırılarak sistemin geçici süreyle rahatlatılması ve zaman kazanılması.

5-Büyümenin düşüşe geçmesi hatta daralmaya doğru gittiğine dair öncü verilerin açıklanması.

6-İhracat ve turizm gelirlerinde artış yanında ithalatın gerilemeye başlamasının etkisiyle cari açığın ağustostan başlayarak cari fazlaya dönüşmesi. Bu durumun devamının geleceği ve Türkiye’nin döviz ihtiyacının azalması, kur üzerindeki baskıyı hafifleten önemli bir gelişme.

7-Banka sendikasyon kredilerinin eylül ayının ikinci yarısından itibaren başarılı şekilde çevrilmeye başlanmasını son olarak Hazine’nin Eurobond ihracı  izledi. Bu gelişmelerle dış kaynak konusundaki endişeler azaldı.

8-Rahip Brunson’ın serbest kalması sonucu ABD ile ilişkilerde başlayan yumuşama, kurların üzerindeki baskıyı önemli ölçüde azalttı. Bu durum ayrıca İran’a ambargoda Türkiye’ye muafiyetler tanınacağı ihtimalini artırıyor.

9-ABD ile ilişkilerin normalleşmesine kapı açılması aynı zamanda Halkbank’a yüklüce bir para cezası gelmeyeceği beklentisi oluştu. Bu da sistemi rahatlattı.

GELEN PARADA DEĞİŞİM YOK

Benim derleyip toparlayabildiğim kadarı ile doların 5 aylık çıkışının 9 ana nedeni var. Yine son iki ayda gerçekleşen dolar düşüşünün nedenleri de 9’u buldu.

Sadece döviz kuru üzerinden gidersek iki ayda sanki iki farklı Türkiye ile karşı karşıyayız. İki aylık dönem bir süre daha uzayabilir de.

Dolarda iki farklı dalga yaşanırken küresel piyasaların Türkiye’ye etkisinde bir değişme yok gibi. Dolar çıkışa geçerken de para gelmiyordu, şimdi de.