BİYOSİDAL ÜRÜNLERİN KULLANIM USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİKTE DEĞİŞİKLİK

Sağlık Bakanlığı (Türkiye Halk Sağlığı Kurumu)’ndan:

BİYOSİDAL ÜRÜNLERİN KULLANIM USUL VE ESASLARI HAKKINDA
YÖNETMELİKTE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK

MADDE 1 – 27/1/2005 tarihli ve 25709 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Biyosidal Ürünlerin Kullanım Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 2 nci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan “Bakanlıkça” ibaresi “Kurumca”olarak değiştirilmiştir.

MADDE 2 – Aynı Yönetmeliğin 3 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“MADDE 3 – “Bu Yönetmelik, 11/10/2011 tarihli ve 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 26 ncı ve 40 ıncı maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır.”

MADDE 3 – Aynı Yönetmeliğin 4 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“MADDE 4 – Bu Yönetmelikte geçen;

a) Alet ve cihaz: Uygulamada kullanılan nakil araçları da dahil olmak üzere motorlu, motorsuz, sabit veya seyyar her çeşit alet, araç ve makine ile bunların çalıştırılması için gerekli malzemeleri,

b) Bakanlık: Sağlık Bakanlığını,

c) Biyosidal ürün: Bir veya birden fazla aktif madde içeren, kullanıma hazır halde satışa sunulmuş, kimyasal veya biyolojik açıdan herhangi bir hedef organizma üzerinde kontrol edici etki gösteren veya hareketini kısıtlayan, zararsız kılan, yok eden aktif madde ve preparatları,

ç) Eğitim veren kuruluş: Kurumca uygulayıcı eğitimi için yeterliliği tespit edilerek belgelendirilmiş kurum ve kuruluşları,

d) Ekip: Zararlı mücadelesini fiilen yapan ekip sorumlusu ile uygulayıcıdan oluşan en az iki kişiyi,

e) Ekip sorumlusu: Bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesinde belirtilen meslek gruplarından birine sahip olup, uygulama ekibinin başında bulunan kişiyi,

f) Gereç: Ürün hazırlama ve ürün uygulamada kullanılan su kapları, içerisinde hazırlama kapları, nakil kapları, su tulumbaları, çadır, örtü, koruyucu elbiseler, maskeler, lastik veya kauçuk eldivenler, çizmeler, gözlük siperler gibi koruyucu malzemeyi,

g) Halk sağlığı alanı: Ev, otel, okul, hastane, işyeri, üretim yeri, fabrika benzeri; halkın yemesi, içmesi, eğlenmesi, spor yapması gibi insan yerleşim ve çalışma yerleri ve gündelik yaşamıyla ilgili fiziki mekânlar ve çevreyi,

ğ) İzin: Biyosidal ürünleri kullanarak zararlılarla mücadele etmek isteyenlere verilen belgeyi,

h) Kurum: Türkiye Halk Sağlığı Kurumunu,

ı) Mesul müdür: Hekim, veteriner hekim, eczacı, kimyager, mühendis (kimya, ziraat, çevre, gıda, su ürünleri, tütün teknolojisi), biyoloji alanında lisans veya entomoloji, toksikoloji alanında yüksek lisans veyahut doktora diplomasına sahip olup, Kurumdan sertifika almaya hak kazanan kişiyi,

i) Müdürlük: Halk Sağlığı Müdürlüğünü,

j) Sağlık teşkilatı: Kurum merkez ve taşra teşkilatını,

k) Uygulama: Halk sağlığı alanında kullanılan biyosidal ürünlerle yapılan zararlı mücadelesini,

l) Uygulayıcı: Halk sağlığı alanında kullanılan biyosidal ürünlerle yapılan zararlı mücadelesini fiilen yapan kişiyi,

m) Uygulayıcı eğitimi: Uygulayıcılara yönelik olarak biyosidal ürünlerin uygulamaları hakkında düzenlenen ve esasları Kurumca belirlenen eğitimi,

n) Zararlı organizma: İnsanlara, insan faaliyetlerine veya insanların kullandıkları veya ürettikleri ürünlere; hayvanlara ya da çevreye yönelik istenmeyen veya zararlı etkileri olan her türlü organizmayı,

ifade eder.

MADDE 4 – Aynı Yönetmeliğin 5 inci maddesi başlığı ile birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“İzin alma ve bildirim zorunluluğu

MADDE 5 – Kurum tarafından uzman nezaretinde kullanılması şartıyla izin verilen; biyosidal ürün kullanarak zararlılar ile mücadele etmek isteyen gerçek ve tüzel kişiler ile ücretli olarak bu hizmeti vermek isteyen kamu kurum ve kuruluşları tarafından, 6 ncı maddede belirtilen bilgi ve belgelerle faaliyet gösterecekleri ilin Müdürlüğüne müracaat ederek izin alması zorunludur.

Belediyeler ve il özel idareleri ile mevzuatı gereği biyosidal ürün kullanma görev ve yetkisini haiz kamu kurum ve kuruluşları tarafından bizzat uygulama yapılmak istenilmesi durumunda Müdürlüğe bildirimde bulunulmasızorunludur.

Diğer kamu kurum ve kuruluşlarının, Müdürlüğe bildirimde bulunularak sadece kendi kurum ve kuruluşlarında uygulama yapmaları mümkündür.”

MADDE 5 – Aynı Yönetmeliğin 6 ncı maddesinin birinci fıkrasının (a), (b), (e) ve (ı) bentleri aşağıdaki şekilde değiştirilmiş, aynı fıkraya (ç) ve (ğ) bentleri eklenmiş, (g) bendinde yer alan “galenik şekilleri” ibaresi “formülasyontipleri” olarak değiştirilmiş ve aynı maddeye aşağıdaki fıkralar eklenmiştir.

“a) 14/7/2005 tarihli ve 2005/9207 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik gereği; 100 kg/litreden fazla ürün bulundurulamayan işyerine üçüncü sınıf gayri sıhhi müessese niteliğinde ilgili makamdan alınmış işyeri açma ve çalışma ruhsatının bir örneği, eğer 100 kg/litreden fazla ürün bulundurulacaksa işyerine ait ikinci sınıf gayri sıhhi müessese niteliğinde ilgili makamdan alınmış işyeri açma ve çalışma ruhsatının bir örneği,

b) Mesûl müdür sözleşmesi, Müdürlükçe muhafaza edilmek üzere mesûl müdür sertifikasının aslı ve mesûlmüdürün sosyal güvenlik kuruluşuna kaydedildiğine ve sigorta primlerinin yatırıldığına dair belge,”

“e) Sağlık Teşkilatının tavsiye ve direktiflerine uyacağına ve Kurumca ruhsat verilmiş biyosidal ürünler haricinde kimyasal maddeleri kullanmayacağına ve tarım alanında kullanılan pestisitleri kullanmayacağına dair, mesul müdür veya işyeri sahibi tarafından verilecek taahhütname,”

“ı)  En az bir ekip olması kaydıyla ekip sayısı ve ekip elemanlarının nitelikleri hakkında belge,”

“ç) Ticaret sicil numarası ve işyerini temsil yetkisine dair imza sirküleri,”

“ğ) Aslı Müdürlükçe muhafaza edilmek üzere uygulayıcı personele ait biyosidal ürün uygulayıcı sertifikası,”

“Resmi kurum ve kuruluşlar tarafından 5 inci maddenin ikinci ve üçüncü fıkrası kapsamında yapılacak uygulamalar için bildirim yapılırken bu maddenin birinci fıkrasının (b), (d), (f), (g), (h), (ğ), (j) ve (k) bentlerinde yer alan belgeler ibraz edilir.

Kamu kurum ve kuruluşlarınca gerçek ve tüzel kişilerden hizmet alım yoluyla yapılacak uygulamalarda, bu Yönetmeliğin 11 ve 12 nci maddesinde belirtilen asgari şartları taşıyan işyerinin tahsis edildiğinin belgelendirilmesi halinde gerçek ve tüzel kişilerden bu maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen şart aranmaz.”

MADDE 6 – Aynı Yönetmeliğin 7 nci maddesinin ikinci fıkrasının son cümlesinde geçen “Bakanlığa” ibaresi“Kuruma” olarak değiştirilmiştir.

MADDE 7 – Aynı Yönetmeliğin 8 inci maddesinin ikinci fıkrasının (l) bendinde yer alan “Ek-1” ibaresi “Ek-10”, aynı maddenin üçüncü fıkrasında yer alan “Bakanlığın” ibaresi “Kurumun” olarak değiştirilmiş, aynı maddenin birinci fıkrası, ikinci fıkrasının (d) bendi ve dördüncü fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“İşyeri faaliyette olduğu sürece bir mesûl müdür bulunması zorunludur. Mesûl müdür sadece bir işyerindemesûl müdürlük görevini üstlenebilir.  Mesûl müdürlük için hekim, veteriner hekim, eczacı, kimyager, mühendis (kimya, ziraat, çevre, gıda, su ürünleri, tütün teknolojisi), biyoloji alanında lisans veya entomoloji, toksikoloji alanında yüksek lisans veyahut doktora diplomasına sahip olunması zorunludur. İşyeri sahibi belirtilen mesleklerden birine ait diplomayı haiz ise kendisi de mesûl müdürlük yapabilir. Bu diplomaya sahip kişiler Kurum tarafından belirlenecek eğitim programına katılarak sertifika almak zorundadır. Mesûl müdür, idari işlerden bizzat, diğer işlemlerden ise ekip sorumluları ile birlikte sorumludur. Mesûl müdürün idari işlerinden, işleyişten ve sunulan hizmetin gerektirdiği alt yapıolanaklarının sağlanmasından işyeri sahipleri de bizzat sorumludur.”

“d) Görevine son verilen veya ayrılan personele ilişkin bilgileri en geç bir hafta içerisinde Müdürlüğe bildirmek,”

“Mesul müdürün iş yerindeki görevinden ayrılması veya görevine son verilmesi durumlarında işletme sahibi tarafından en geç 48 saat içinde Müdürlüğe bilgi verilir ve ayrılış tarihinden itibaren en geç bir hafta içinde yeni mesul müdüre ait iş sözleşmesi ile birlikte Müdürlüğe müracaat yapılır. Bir hafta içinde yeni mesul müdür tayin edilmemesi halinde işyeri Müdürlük tarafından uyarılarak, on beş günü geçmemek üzere ek süre verilir. Ancak, bu süreler içinde ekip sorumlularından bir tanesi mesûl müdür olarak görevlendirilir ve bu durum bir dilekçe ile Müdürlüğe bildirilir. Aynışekilde mesûl müdürün yıllık izin veya mazeret iznine ayrılması durumunda, geçici olarak ekip sorumlularından bir tanesi mesûl müdür olarak görevlendirilir ve bu durum bir dilekçe ile Müdürlüğe bildirilir.”

MADDE 8 – Aynı Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin birinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“Uygulamayı fiilen yürütecek ekipte sorumlu olarak uygulayıcı eğitimi almış ve en az bir Tıbbi Teknolog, çevre sağlığı veya toplum sağlığı konusunda eğitim almış sağlık memuru, hemşire, kimya teknisyeni, kimya teknikeri, veteriner sağlık teknikeri, veteriner sağlık teknisyeni, laboratuar teknisyeni, laboratuar teknikeri, ziraat teknisyeni, çevre teknikeri veya ziraat alanında ön lisans diplomasına sahip veyahut 8 inci maddede mesûl müdür olabileceği belirtilen meslek mensuplarından birinin bulunması zorunludur.”

MADDE 9 – Aynı Yönetmeliğin 10 uncu maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Bakanlıkça” ibaresi“Kurumca”, “Bakanlığın” ibaresi “Kurumun” olarak değiştirilmiştir.

MADDE 10 – Aynı Yönetmeliğin 11 inci maddesinin beşinci ve altıncı fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“İşyerinde şebekeye bağlı akarsu bulunur. İşyeri, merkezi veya lokal olarak uygun bir sistemle ısıtılır, ancak kimyasalların bulunduğu oda ve depoda alevli veya elektrikli ısıtma sistemi bulunmaz. İşyerinde lavabo ve tuvalet bulunur.

İşyerinin pencereleri zeminden yüksekte yer alacak şekilde planlanır. İşyeri tabii olarak, bunun mümkün olmadığı durumlarda mekanik havalandırma sistemi ile sürekli havalandırılır.”

MADDE 11 – Aynı Yönetmeliğin 12 nci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“b) Biyosidal ürün ve malzeme deposu,”

MADDE 12 – Aynı Yönetmeliğin 13 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“b) İzin verilebilmesi için, bir işyerinde Ek-4’te belirtilen alet, cihaz ve gereçlerin bulunması zorunludur.”

MADDE 13 – Aynı Yönetmeliğin 14 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“MADDE 14 – Kaza ve zehirlenmelere karşı kullanılmak üzere her ekibe, ekibin kullandığı biyosidal ürünlere göre, acil durumlarda sağlık personeline verilmek üzere spesifik antidotlar ile gerekli diğer ilkyardım malzemesi bulunan ilkyardım çantasını temin etmekten, kullanılan veya miadı dolanların ikmalini yapmaktan ve bu malzemelerin kullanımına ait detaylı talimatların hazırlanarak ekiplere dağıtımından mesul müdür ve işyeri sahibi ayrı ayrısorumludur.”

MADDE 14 – Aynı Yönetmeliğin 16 ncı maddesinin birinci fıkrasının ilk cümlesinde yer alan “Bakanlıktan”ibaresi “Kurumdan” olarak değiştirilmiştir.

MADDE 15 – Aynı Yönetmeliğin 20 nci maddesinin ilk cümlesinde yer alan “15 gün” ibaresi “bir ay” ve son cümlesinde yer alan “Bakanlığa” ibaresi “Kuruma” olarak değiştirilmiştir.

MADDE 16 – Aynı Yönetmeliğin 21 inci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“MADDE 21 – Haşere kontrolünde kullanılan biyosidal ürünler hava aracı kullanılarak veya sıcak sislemeyöntemiyle uygulanmaz. Ancak gerekli tedbirler alınarak bölgesel olarak kanalizasyon sistemlerinde sıcak sislemeyöntemi sınırlı olarak kullanılabilir. Olağanüstü durumlarda Kurumdan izin alınarak havadan uygulama yapılabilir.

Başka bir ilde geçici olarak, aynı ay içerisinde aynı veya farklı işyerlerinde beşten fazla uygulama yapılamaz. Ancak işyerinin bulunduğu ile sınır olan illerde yapılacak günübirlik ve aylık üç günü geçmemek üzere yapılacak uygulamalarda bu şart aranmaz. Bu sayıdan fazla uygulama yapılmak istenilmesi halinde uygulama yapılan ilde şube açılması zorunludur.”

MADDE 17 – Aynı Yönetmeliğin 22 nci maddesinin ikinci fıkrasının (a) bendinde yer alan “gayrı sıhhi müessese” ibaresi “işyeri açma ve çalışma” ve (c) bendinde yer alan “sağlık veya yardımcı sağlık personeli” ibaresi“ekip sorumlusu” şeklinde değiştirilmiştir.

MADDE 18 – Aynı Yönetmeliğin 24 üncü maddesinin birinci fıkrasının son cümlesinde yer alan “Bakanlığa”ibaresi “Kuruma” olarak değiştirilmiş ve aynı maddeye aşağıdaki fıkralar eklenmiştir.

“İşyeri mesul müdürünün ve/veya ekip sorumlusunun birden fazla işyerinde çalıştığı veya işinin başında fiilen bulunmadığı, yanlış ve yanıltıcı bilgi vererek veya Kanuna karşı hile yaparak veya muvazaa yoluyla işyerinin faaliyet gösterdiğinin tespiti halinde izinleri iptal edilir. Bununla birlikte işyeri sahibi, mesul müdür ve ekip sorumlusu yazılıolarak uyarılır. Aynı takvim yılı içinde iki kez uyarı almış işyeri sahibine bu Yönetmelik hükümlerine göre iki yıl süreyle yeniden izin verilmez.

Bu maddenin ikinci fıkrasında sayılan nedenlerle iki kere uyarı alan mesul müdürün mesul müdürlük sertifikasıiptal edilir ve iki yıl süreyle yeniden sertifika verilmez. Aynı şekilde iki kere uyarı alan ekip sorumlusunun sözleşmesi sonlandırılır ve bu kişiye iki yıl süreyle ekip sorumlusu ve mesul müdürlük görevi verilemez.

Bu madde kapsamında idari yaptırımların uygulanması, sorumlular hakkında 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayılıUmumi Hıfzıssıhha Kanununun 282 nci maddesi uyarınca ayrıca işlem yapılmasına engel teşkil etmez.”

MADDE 19 – Aynı Yönetmeliğin 26 ncı maddesinin birinci fıkrasının ilk cümlesinden sonra gelmek üzere“Uygulama izni alan işyerleri Müdürlükçe yılda en az dört defa denetlenir.”  cümlesi eklenmiş, aynı maddenin beşinci fıkrası yürürlükten kaldırılmış ve aynı maddeye aşağıdaki fıkra eklenmiştir.

“Yapılan denetimlerde bir yıl veya daha fazla süre boyunca faaliyet göstermediği tespit edilen işyerlerinin izinleri iptal edilir.”

MADDE 20 – Aynı Yönetmeliğin 27 nci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“MADDE 27 – Halk sağlığı zararlılarına karşı mücadelede çalışacaklara yönelik olarak “Mesul Müdür” ve“Uygulayıcı” eğitimi olmak üzere iki kategoride eğitim düzenlenir.

Mesul müdür eğitimi beş günden az, on günden çok olmamak üzere Ek-8’deki ders içeriğine göre asgari kırk saat olarak Kurum tarafından düzenlenir. Mesul müdür olmak isteyenler dilekçe ile Müdürlüğe başvurur. Kurum tarafından başvurusu kabul edilenler eğitime katılır. Eğitim almaya hak kazanan adaylar eğitim yerinde ilgililere teslim edilmeküzere yanlarında onaylı diploma fotokopisi, iki adet fotoğraf, T.C. kimlik numarası yazılı kimlik fotokopisi ve kursücreti yatırıldığına dair para makbuzunun aslını getirir. Bu eğitimin sonunda yapılacak sınavda başarılı olanlara Kurum tarafından Ek-9’da yer alan “Mesul Müdürlük Sertifikası” düzenlenir.

Uygulayıcı eğitimi asgari üç günde verilmek üzere yirmi dört ders saati olarak Kurumca yetkilendirilen ilgili meslek kuruluşu, üniversite veya Müdürlük tarafından düzenlenir. Uygulayıcı eğitimi vermek isteyenler Müdürlükler aracılığı ile eğitimden sorumlu kişi/bölüm, eğitim konu ve saatleri, en az lisans mezunu 4 eğitimciden oluşan eğitimcilerin unvan ve verecekleri eğitim konularını belirten bir dilekçe ile başvuruda bulunur. Kurumca değerlendirilerek uygun görülen başvurulara,  iki yıl süre ile Ek-5’te belirtilen “Biyosidal Ürün Uygulama Eğitimi Düzenleme Yetki Belgesi”düzenlenir.

Uygulayıcı olmak için en az ilkokul mezunu olmak zorunludur. Uygulayıcı olmak isteyenler Kurumca yetkilendirilen kurum ve kuruluşlara dilekçe ile başvurur. Başvurusu kabul edilenler eğitime katılır. Bu eğitimin sonunda yapılacak sınavda başarılı olanlara yetkili kurum ve kuruluşlarca hazırlanan ve Müdürlükçe onaylanan Ek-6’da yer alan“Biyosidal Ürün Uygulayıcı Sertifikası” düzenlenir. Uygulayıcı eğitiminin temel içeriği, ulusal ve uluslararasıstandartlar doğrultusunda Kurum tarafından belirlenir. Eğitim, Ek-7’de belirtilen konuları kapsar.

Uygulayıcı eğitimi düzenleme yetkisi alan kurum ve kuruluşlar, en az beş gün önce eğitim yapacakları ilin Müdürlüğüne müracaat ederek gerekli izni almak koşuluyla, bulunduğu ilin dışında eğitim verebilir.

Eğitim programlarına devam edilmesi esastır. Üç ve daha fazla derse katılmayan adayın eğitimi sonlandırılır ve sınava alınmaz.

Eğitim sonunda yapılacak sınavda en az yirmi beş soru sorulacaktır. Eğitim programına katılan adayın başarılısayılarak sertifikalandırılması için eğitim yerinde yapılacak sınavda 100 tam puan üzerinden 70 ve üzeri puan almasızorunludur. Sınava geç gelen, kopya ve yardımlaşma teşebbüsünde bulunan adayların sınavı iptal edilerek başarısız sayılır.

Sınavda başarısız olan veya sınavı iptal edilen katılımcının bunu takiben daha sonra yapılacak eğitimlerin sonundaki iki sınava daha katılma hakkı vardır. Bu sınavlara katılmayan veya başarısız olanların sertifika talep etmeleri halinde yeniden eğitime katılmaları zorunludur.

Sertifikaların geçerlilik süresi on yıldır. Geçerlilik süresi dolan sertifika sahipleri, yapılacak değerlendirme sonucuna göre asgari sekiz saatlik bir güncelleme eğitimine tabi tutularak sertifikaları yenilenir.”

MADDE 21 – Aynı Yönetmeliğin 28 inci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan “Hudut ve Sahiller Genel Müdürlüğünün” ibaresi “Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğünün” olarak değiştirilmiştir.

MADDE 22 – Aynı Yönetmeliğin 29 uncu maddesi başlığı ile birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

“Yaptırım

MADDE 29 – Bu Yönetmelik hükümlerine aykırı hareket edenler hakkında, 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ile 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununa göre işlem yapılır.”

MADDE 23 – Aynı Yönetmeliğe aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.

“Geçiş hükümleri

GEÇİCİ MADDE 4 – Bu maddenin yürürlük tarihinden önce faaliyete geçmiş işyerleri, uygulayıcı eğitimi düzenleme yetkisi alan kurum ve kuruluşlar ile bildirim zorunluluğu getirilen resmi kurum ve kuruluşlar, 6 ay içerisinde bu Yönetmelik hükümlerine uygun hale getirilirler. Bu süre sonunda uyumlaştırma işlemlerini tamamlamayanların izinleri ve uygulayıcı eğitimi düzenleme yetki belgeleri askıya alınır, 30/6/2015 tarihine kadar tamamlamayanların izinleri ve uygulayıcı eğitimi düzenleme yetki belgeleri iptal edilir.”

MADDE 24 – Aynı Yönetmeliğin Ek-1, Ek-2, Ek-3, Ek-4, Ek-5 ve Ek-6’sı ekteki şekilde değiştirilmiş ve aynıYönetmeliğe ekte yer alan Ek-9 ve Ek-10 eklenmiştir.

MADDE 25 – Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

MADDE 26 – Bu Yönetmelik hükümlerini Sağlık Bakanı yürütür. 

Yönetmeliğin ekleri için tıklayınız