10 İNOVASYON ÜMİT VERİYOR

PROF. DR. E. MURAT TUZCU

1 Yapay retina: Bir cisimden yansıyan ışık gözümüzün arkasındaki tıbbi adı retina olan tabakada elektrik enerjisine çevrilip beyindeki görme merkezine yollanır. Halk arasında ‘tavuk karası’ ya da ‘gece körlüğü’ diye bilinen hastalıkta olduğu gibi retinanın tahrip olduğu hastalıklarda “yapay retina” görmeyi tam olarak düzeltmese de eskisine göre iyileştiriyor.

Bu yöntemle görmeyi iyileştirmek için özürlü kişinin taktığı küçük kameranın kaydettiği görüntüleri beyne ulaştrmak için retinaya ameliyatla yerleştirilen elektronik çipler kullanılıyor. Böylece, görmeyen insanlar ayrıntıları değilse de şekilleri seçebiliyorlar. Bu sayfada 18 Şubat 2013 de ayrıntısıyla anlattığım gibi yapay retina körlüğün tedavisinde atılan çok heycan verici bir ilk adım.

2 Kanser tedavisinin kılavuzu genetik: Yakın zamana kadar kanserleri bulundukları organa göre ama hastalar arasında fark gözetmeden tedavi ediyorduk. Artık her hastanın kanserinin özel tedavi gerektirebileceğini biliyoruz. Meme kanseri olduğunda östrojen reseptorü denilen moleküllere bakarak, kalın bağırsak kanserinde bir grup genin durumunu inceleyerek ilerisi için öngörüde bulunuyoruz. Şimdi bunlara bir de prostat kanserinde incelenen bir grup gen eklendi. Hepsinde amaç tedavinin en etkilisi ile en güvenlisinin dengelenebilmesi. Böylece gerekmedikçe ameliyat, kemoterapi ve radyasyon tedavisinden kaçınılması mümkün olacak.

3 Sara tedavisinde pil: Sara nöbeti beyindeki ahenk içinde yürümekte olan elektriki faaliyetlerin kısa bir süre için de olsa kaosa dönmesi sonucu oluşur. Bir çoğu ilaçla tedavi edilebilen bu hastalık bazan çok dirençli olur. Tedaviye cevap vermeyen hastaların bazıları beyin ameliyatından yarar görür. Özel bir beyin ameliyatı bazı hastalarda iyileşme sağlamaktadır. Tüm bu seçeneklere ragmen tedavi edilemeyen bir çok sara hastası vardır.

Kabaca ‘beyin pili’ olarak tanımlayabileceğimiz bir cihaz dermansız hastaların bazılarına bir ümit ışığı olacağa benziyor. Deri altına yerleştirilen bu cihaz beynin saraya yol açan bölgesine yerleştirilen elektrod denilen iletken iğnelerle sürekli temas halinde görev yaparak beyindeki elektrik faaliyetlerini izliyor. Eğer nöbete yol açacak kaotik bir durum başlarsa hemen gönderdiği elektrik akımıyla bunu durduruyor.

4 Hepatit C için yeni ilaçlar: Tıbbi adı ‘hepatit’ olan karaciğer iltihabı pek çok nedene bağlı olarak ortaya çıkabilir. Bulaşıcı olan çeşidinin A, B ve C gibi farklı cinsleri vardır.

Cinsel ilişki ya da dikkatsiz kan nakli sırasında bulaşan Hepatit C yıllar içinde ilerleyerek kronik karaciğer hastalıklarına, siroza ve kansere yol açabilir.

Son yıllarda geliştirilen tedavi yöntemleriyle tedavide yol alındıysa da birçok hastanın, kullanılan ilaçların yan etkileri nedeniyle, tedaviyi yarım bırakması ender değildir.

Yeni bulunan, ağızdan hap olarak alınan ve hastaların daha iyi tahammül ettiği ilaçlar bu zor hastalıkla mücadelede yeni silahlar olarak görülüyor.

5 Bilgisayar anesteziyoloğa yardımcı: Cerrahların uzun saatler süren karmaşık ameliyatları yapabilmelerini mümkün kılan en önemli öğelerden birisi modern anestezi bilimidir. Anestezi uzmanı hastanın acı ve ağrı hissetmemesini sağlamanın yanı sıra, ameliyat sırasında tüm organların en iyi koşullarda çalışıyor olması için gerekenleri yapar.
Yeni geliştirilen bir bilgisayar sistemi anesteziyoloğun bu zor işi başarabilmesine yardım etmeyi amaçlıyor.

Ameliyattan önce hasta hakkındaki tüm bilgilerin kaydedildiği bilgisayar, işlem sırasında kalbin, akciğerlerin, kan dolaşımının, böbreklerin, gerekirse beynin ve diğer organların çalışmalarını izliyor.

Gerektiğinde müdahale etmesi için uzmanı uyarıyor. Böylece hata ve gecikme riskinin en aza indirilmesi hedefleniyor.

6 Dışkı nakli: 23 Eylül’de bu köşede yazdığım gibi insana ‘olur mu hiç’ dedirten bu yöntem bir tip mikrobik ishal için her şey denenip çaresiz kalındığında kullanılıyor.

Tıpta kısaca ‘C. Diff’ denilen mikrop çoğu zaman hastanede yatan hastalara musallat oluyor ve şiddetli ishale yol açıyor.

Öyle ki, zaten onu hastaneye getiren hastalığı nedeniyle zayıf düşmüş yaşlı hastalarda ölüme bile yol açabiliyor.

Bağırsaktaki dost mikropları bastırıp kendine yer açan ‘C. Diff’ mikrobu ilaçlarla tedavi edilse de tekrar ortaya çıkabiliyor.

Her tedavi denendikten sonra yapılacak dışkı nakli, bağırsağı eski sahipleri olan dost mikroplara teslim ederek hastayı ‘C. Diff’ belasından kurtarıyor.

7 Kalp yetersizliği için yeni umut: “Kalp hastalıkları arasında en hızla artanı hangisidir?” derseniz, “Kalp yetersizliğidir” derim. Son 20 yıldır bu hastalığa etkili olacağını düşünülen ilaçların birçoğu doktorları hayal kırıklığına uğrattı.

Bu zor hastalığın tedavisi için yeni bir umut var. Relaxin adlı ilacın ağır kalp yetersizliğinde ciddi yan etkileri yok gibi görünüyor. İlacın iyileştirici etki yaptığını düşündürten güçlü kanıtlar var.

Hamile kadınların vücudunda normal olarak bulunan Relaxin maddesi kalça ve alt karın kaslarını gevşeterek kadını doğuma hazırlıyor.

Sentetik olarak üretilen bu Reaxin de damarları gevşeterek zayıf kalbe yardım ettiği düşünülüyor.

8 Anesteziyolog yerine makine: Bu yılki inovasyonlardan birini destekleyip övenler olduğu gibi eleştirip tehlikeli bulanlar da var. Kolonoskopi denilen makattan girilerek ışıklı ince bir boruyla kalın bağırsağın ayrıntısıyla muayene edildiği yöntemin yapılabilmesi için genel anestezi olmasa da hastanın ağrı ve acı hissetmeyeceği biçimde sakin ve yarı uyur durumda tutulması gerekiyor. Bunu da her zaman olmasa da sık olarak anesteziyologlar yapıyor. Bu görevi, uzman olmadan yürütecek bir cihaz kısa süre önce ABD’de kullanılmaya başlandı.

Sağlıklı insanlarda yapılan araştırmalar cihazın güvenli ve etkin olduğunu gösteriyor. Haklı olarak anesteziyologlar “bir aksilik olduğunda makine ne yapacak, hocasını mı çağıracak?” diyerek itiraz ediyor.

9 Et yiyenlerin bağırsak mikropları farklı: Her birimizin bağırsağında 100 trilyon mikrop var. Onlarsız sindirim yapmamız imkânsız. Son yıllarda mikrop nüfusumuzun, yediğimiz besinlere bağlı olarak değiştiğini öğrendik.

Bol et yiyenlerde, bağırsak mikroplarının ürettikleri bir proteinin damar sertliğini kolaylaştırdığı saptandı.

Bu köşede 22 Nisan 2013de ayrıntısıyla anlattığım gibi TMAO adlı proteinin vücutta artması iyiye işaret değil. Bu konuda çalışan uzmanlar yapacakları bir kan testiyle TMAO düzeyini ölcerek, kişinin kalp krizi riskinin yükselip yükselmediğini saptayabileceklerini düşünüyorlar.

10 Kanserde hedef atışı: Kanser tedavisinde kullanılan kemoterapi ilaçlarının çoğu yaylım ateşi yapan makineli tüfek gibidir.

Dost mu düşman mı demeden önüne gelen her hücreyi öldürürler. Ölen kanser hücreleri belki geri gelmez ya da gelmeleri gecikir ama, kurunun yanında yaş da yanar misali, normal hücrelerin de ölmesi pek çok ciddi yan etkiye yol açar.

20. yüzyılın sonunda bir tip lösemide, normal hücrelere zarar vermeden, sadece kötü huylu kanser hücrelerinin öldürülebileceği bulunduktan sonra keskin nişancılarla da savaş kazanılabileceği ümidi doldu.

Enfeksiyonla savaşan akyuvarlarda bulunan bir dizi molekülün yoldan çıkmasının bazı lenf kanserlerine yol açtığı anlaşılınca bu sistemi hedefleyen yeni ilaçlar geliştirildi. Araştırmalar bir kanser çeşidinin kişiye özel biçimde tedavi edilebileceğini düşündürtüyor.